Kabinet heeft oog voor de knelpunten in de zorg, maar kiest niet voor transformatie

Anders dan in het hoofdlijnenakkoord, is er in het regeerakkoord wel aandacht voor de knelpunten binnen de zorg. De toenemende zorgvraag en minder personele capaciteit zijn gekoppeld aan thema’s als toegang, gelijkheid en beschikbaarheid van zorg. De totale opgave voor de zorg is een maatschappelijk probleem dat vraagt om een transformatie van de zorg. Hiervoor noemt het regeerakkoord diverse mogelijkheden, maar fundamentele keuzes als een stelselwijziging blijven buiten beschouwing. BMC’er Erwin Scheepers ziet binnen de genoemde plannen van het regeerakkoord een aantal aanknopingspunten om de schouders eronder te zetten.

Op deze pagina:
Sentiment rond beschikbaarheid of betaalbaarheid
Uitvoeringskracht ingezet voor kortetermijnoplossingen
Herinrichting van het zorgsysteem
Fundamentele verandering
Visie op transformatie
Focus op welzijn in de ouderenzorg 
Focus op menselijk kapitaal
Een toekomstbestendige zorgsector

Sentiment rond beschikbaarheid of betaalbaarheid 

Hoofdstuk 6a van het regeerakkoord start met: ‘Onze zorg is van onschatbare waarde en staat langere tijd onder grote druk.’ Dit horen wij ook dagelijks van onze (zorg)klanten, van onze adviseurs die actief zijn in het sociaal domein en in onze directe omgeving. Vaak gekoppeld aan sentiment over te weinig arbeidskrachten of het tekortschieten van hulp aan ‘onze ouderen’. Zij hebben onze huidige maatschappij helpen bouwen. Het kan niet zijn dat de zorg straks niet toegankelijk is voor hen, ouderen hebben recht op zorg. Dit soort sentimenten helpen niet om een stap voorwaarts te maken.

We proberen het huidige systeem verder op te rekken, maar stellen ons niet de vraag wat er nu fundamenteel mis gaat. Het toegankelijk en betaalbaar houden van de zorg suggereert ook dat het huidige zorgstelsel met een optimalisatie op lange termijn houdbaar is. Om in de metafoor van de zorg te blijven: het is pleisters plakken, terwijl snijden of een betere diagnose van de problematiek stellen nodig is. Alleen dan kunnen we op zoek naar mogelijke alternatieven.

Uitvoeringskracht ingezet voor kortetermijnoplossingen 

De tekorten op de arbeidsmarkt én de blijvende stijging van de kosten beïnvloeden de huidige toegang en beschikbaarheid van de zorg. Het regeerakkoord zet in op halvering van de administratietijd, de inzet van technologie en vergroting van vakmanschap en werkplezier. Dit zou de productiviteit van de huidige zorgmedewerkers verhogen. Verondersteld wordt dat die hogere productiviteit gaat helpen om het arbeidsmarkttekort af te remmen. Hierdoor dreigt echter wel het gevaar dat rigoureuze keuzes om te transformeren worden uitgesteld.  

Herinrichting van het zorgsysteem

Het is essentieel om te erkennen dat we te maken hebben met een maatschappelijk probleem en dat de rek er (langzaam) uit is. Dit vraagt om een fundamentele transformatie van de zorg: een duidelijke verandering in het karakter of de werking van systemen. Transformeren gaat over anders denken, anders voelen en anders doen (bron: Hacker & Roberts, 2006). Niets doen is geen optie. Maar hoe dan?

In tegenstelling tot een verandering, die kan worden teruggedraaid, leidt transformatie tot een wezenlijke omvorming van de organisatie, in dit geval het zorgstelsel. Een transformatie van de zorg vraagt dus om een lange adem en kan niet binnen één regeerperiode worden gerealiseerd. Het regeerakkoord onderkent echter wel de problemen en geeft een opening om verder vorm te geven aan een herinrichting van de zorg. 

Fundamentele verandering

Een transformatie begint met het onderkennen dat er fundamenteel iets moet veranderen. Daar zijn de regeringspartijen, een aantal vóór deelname aan de regering ook als oppositiepartijen, het over eens. Maar transformatie vraagt ook bestuurlijk lef. Wie durft de hete kastanjes uit het vuur te halen? Is de huidige zorg nog wat we (moeten) willen? Wat moet de zorg oppakken en wat moeten andere partijen of inwoners zelf oppakken? Is het aan de zorg om het (aanstaande) infarct alleen op te lossen? We kunnen deze fundamentele vragen niet onbeantwoord laten. 

Visie op transformatie

En natuurlijk laten we mensen die hulp, ondersteuning of zorg nodig hebben niet in de kou staan. Alleen is het antwoord misschien niet altijd zorg. Er gaan ook dingen goed. Dus benoem waar het wringt, breng focus in welke knelpunten nú transformatie nodig hebben. De transformatie is een maatschappelijke opgave en vraagt dus ook om een maatschappelijk debat, waar iedereen zijn steen aan bij moet dragen. 

Het is voor de overheid zaak om een visie op deze transformatie te ontwikkelen en een eerste uitwerking en concretisering van de transformatieplannen binnen een overzichtelijke (regeer)periode te realiseren. Hierdoor ontstaat er ruimte en vooral focus om te starten met het transformeren van de zorg. Hierbij gaan de kosten voor de baten en is gezamenlijke uitvoeringskracht van alle direct en indirect betrokkenen noodzakelijk. 

Focus op welzijn in de ouderenzorg 

Het regeerakkoord onderkent dat de grootste arbeidsmarkttekorten worden verwacht binnen de ouderenzorg. Groei van het aantal medewerkers in de zorg kent grenzen. Voorkomen moet worden dat deze groei het arbeidstekort in andere sectoren vergroot, dat is (macro-economisch) in feite onwenselijk. Het is zaak om na te denken hoe we binnen de schaarste aan medewerkers de zorg anders kunnen organiseren, met een focus op welzijn en welbevinden en minder op zorg. Welzijn dient daarvoor binnen het huidige stelsel nadrukkelijker gepositioneerd te worden, bijvoorbeeld met behulp van de methodiek Kwaliteit@ Deze methodiek brengt een interessante duurzame oplossing voor een passende personele inzet en sluit ook naadloos aan op het onlangs ontwikkelde Generiek Kompas ‘Samen werken aan Kwaliteit van Bestaan’.

Focus op menselijk kapitaal

Wij geloven dat het kantelpunt van de transformatie zit in het terugbrengen van de focus op vooral de (zorg)medewerkers, het menselijk kapitaal. Hun inzet is te gebruiken als hefboom om de transformatie te realiseren. Dit kan bijvoorbeeld met ondersteuning van het waardegedreven zorgmodel.

Hiervoor is het niet nodig om te wachten op (aangepaste) wet- en regelgeving. Zorginstellingen kunnen direct starten met vormgeving van de voorgenomen uitgangspunten van het regeerakkoord, het toegankelijk en betaalbaar houden van de zorg. Transformeren van de zorg is ook de zorgorganisatie ombouwen terwijl het bieden van zorg door moet gaan. Het waardegedreven zorgmodel ondersteunt managers en bestuurders in de zorg, om tijdens deze ombouw focus te houden op de corebusiness. 

Een toekomstbestendige zorgsector

Wij zien een voorzichtige opstap naar een grotere beweging om maatschappelijk draagvlak te creëren voor een andere invulling van zorg. Voor een toekomstbestendige zorgsector is meer nodig. De opgave waar de zorg voor staat vraagt om een transformatie. Dit vraagt om een heroriëntatie van de vragen: waar staat de zorgorganisatie voor, welke rol wil zij hebben in de maatschappij en welke partners zijn nodig om het welbevinden van de inwoner te organiseren? De huidige financiële en personele schaarste zullen de druk om scherpe keuze te maken verhogen en bieden dus ook kansen om de noodzakelijke transformatie in de zorg te versnellen. 

Effecten van preventie en samenwerking met het gemeentelijk domein, realisatie van vastgoed en scherpe keuzes voor gelijke toegang vragen om een lange adem. Tegelijkertijd zien wij in de dagelijkse praktijk ook veel goede voorbeelden en initiatieven van individuele aanbieder die breed toepasbaar zijn binnen de zorgsector. 

Wij denken dat het kantelpunt van de transformatie zit in het terugbrengen van de focus op het menselijk kapitaal. Voor het realiseren van succes, geloven wij in een duurzaam partnerschap en een gemeenschappelijk commitment op de transformatie. 

Meer weten?

Wilt u aan de slag met de transformatie in de zorg en werken vanuit het perspectief van cliënt en medewerker? Neem voor meer informatie of een vrijblijvend gesprek contact op met Erwin Scheepers.

Dit artikel is onderdeel van onze Prinsjesdag-reeks over het regeerakkoord en de uitwerking van de plannen in de begroting(en). Eerder schreef Erwin Ormel al een financiële analyse over de septembercirculaire. De komende periode gaan we door middel van expertiseartikelen verder in op thema's als asiel, bestaanszekerheid, het sociaal domein, bestuurlijke vernieuwing en veiligheid.