Bestaanszekerheid: pleisters plakken én hervormen

Het nieuwe kabinet vindt bestaanszekerheid een belangrijk thema. Werken wordt daarbij beschouwd als dé oplossing voor armoede. Op de korte termijn stelt de regering een aantal technische aanpassingen voor. De grote veranderingen landen in de hervormingen van het sociale stelsel, die plaatsvinden op de lange termijn. Dit alles heeft uiteraard gevolgen voor de rol van gemeenten. Zij staan aan de lat om in het hier en nu het verschil te maken voor hun inwoners.

Op deze pagina:
Vlucht voorwaarts: adviezen voor gemeenten
Een optelsom naar meer bestaanszekerheid?
Menselijke maat

De koopkrachtplaatjes die op Prinsjesdag zijn gepresenteerd, rekenen nauwkeurig uit wat de Nederlander komend jaar in de portemonnee kan verwachten. Deze berekeningen gaan uit van de werkende Nederlander én de Nederlander die de weg naar regelingen en voorzieningen weet en durft te vinden. Maar wat betekenen de Prinsjesdagplannen voor de mensen die al op een 10-0 achterstand staan? Hoe vinden zij hun weg naar een zekerder bestaan?

Wat in elk geval duidelijk is, is dat het kabinet-Schoof de komende jaren met kleine stappen gaat sleutelen aan de regelingen voor meer bestaanszekerheid. Hopelijk vanuit een ander mensbeeld, op basis van meer vertrouwen. In afwachting van deze langetermijnaanpassingen in de wet- en regelgeving is een cruciale rol weggelegd voor gemeenten en uitvoerders. Zij staan aan de lat om de bestaanszekerheid van hun inwoners te versterken op basis van vertrouwen, de menselijke maat, vereenvoudiging en passende ondersteuning. Met name voor de inwoners die niet kunnen wachten op morgen.

Vlucht voorwaarts

Schaarste, veel verschillende taken en verantwoordelijkheden, en waarop te bezuinigingen, bepalen bij gemeenten de waan van de dag. En dat blijft ook na deze Prinsjesdag hun dagelijkse werkelijkheid. Door de oogharen kijkend, zien we bovendien dat gemeenten hun vrije beleidsruimte – omwille van het verkleinen van verschillen voor mensen en het efficiënter omgaan met middelen – inruilen voor centralere keuzes. Een voorbeeld is de basisdienstverlening schuldhulpverlening met wettelijke aanscherping van de kwaliteit.

Gemeenten kunnen juist nu de vlucht voorwaarts nemen en zoveel mogelijk gaan handelen in de lijn van de bedoelde richting. De volgende adviezen kunnen hen hierbij helpen:

• Neem bestaanszekerheid als hoofddoel in het sociaal domein en bundel capaciteit van beleid, uitvoering, sturing en verantwoording. Dit betekent de stap zetten van de situatie waarin consulenten, financieel adviseurs, data-analisten, juristen en beleidsmedewerkers van diverse afdelingen zich afzonderlijk met een aspect van het leven van een inwoner bezighouden, naar een organisatie waarin dit meer gebundeld is. De gevolgen van bestaansonzekerheid op school, werk en gezondheid worden zo ook beter begrepen.
• Vereenvoudig de regels nu al zo veel mogelijk. Breng het aantal minima-regelingen terug door te bundelen. Gebruik daarbij het behoorlijkheidskader van goed beleid: toegankelijk en voorspelbaar voor de inwoner, uitvoerbaar en houdbaar voor de gemeente. 
• Zet in op ‘nabijheid’ om niet-gebruik te verkleinen: denk aan Belastingdienst-infopunten, sleutelpersonen, maatjes en gebiedsgericht organiseren.
• Werk samen met maatschappelijke organisaties. Zij kunnen de brug slaan naar inwoners. Ondersteun en stimuleer dit netwerk om hun mogelijkheden/krachten te bundelen. Dit maakt het doolhof voor inwoners kleiner en de impact groter. 
• Betrek ervaringskennis. Dit scheelt fouten en repareren achteraf.
• Pas het ‘recht op vergissen’ direct toe op de bijstandsuitkering en bijzondere bijstand. Dit betekent vooraf rekening houden met een klein percentage aan foutjes, in plaats van controles, terugvorderingen en boetes. 

Een optelsom naar meer bestaanszekerheid?

Op de langere termijn gaat het kabinet-Schoof voor echte verbeteringen, hervormingen en een herziening van het sociale stelsel. Al met al zijn er veertien nieuwe wetswijzigingen en mogelijk nog negen andere wijzigingen nodig om verschil te gaan maken. Een aantal aanbevelingen uit de Commissie Sociaal Minimum komt hierin terug. 

De korte termijn zit meer op gevoel – dat er íets moet gebeuren. Bij de ‘hier en nu’-maatregelen gaat het vooral om het plakken van (wellicht dure) pleisters. Denk aan het schoolontbijt, de netto- in plaats van de bruto-terugvordering, geen aanmaningskosten voor het CJIB, maar nog wel voor alle andere niet-betaalde rekeningen aan de overheid. Verder zijn de plannen voor een energiefonds nog niet gerealiseerd en afhankelijk van private financiering. Andere maatregelen voor de korte termijn, zoals de hoogte van de uitkering als een partner in detentie zit, zijn vooral ‘wensen’. Daarbij wordt niet concreet beschreven hoe en wanneer dit gaat gebeuren.

Op middellange termijn zoekt de regering de oplossing binnen het systeem. Mensen die de regelingen en toeslagen gebruiken, kunnen dit verschil gaan merken. Denk aan de invoering van de kindregeling. Ook op de middellange termijn wordt veel verwacht van gemeenten, bijvoorbeeld om schulden op buurtniveau aan te pakken. Meer bestaanszekerheid staat of valt onder dit kabinet dan ook vooral met hoe uitvoering wordt gegeven aan het huidige stelsel.

Menselijke maat

De komende jaren verandert de bestaande structuur en het mensbeeld op basis waarvan de huidige wetten zijn ingericht, niet. De armoede zal met alle aangekondigde aanpassingen mogelijk niet toenemen, maar waarschijnlijk ook niet afnemen. De menselijke maat zal dus vooral in de uitvoering moeten worden gerealiseerd. BMC pleit voor een brede benadering van bestaanszekerheid, die zich kenmerkt door eenvoud, nabijheid en voorspelbaarheid voor inwoners. In tijden van schaarste moeten we ervoor zorgen dat mensen in staat zijn om zelf te leven en voor elkaar te zorgen, in plaats van te overleven.

Meer weten?

Wilt u werk maken van de bestaanszekerheid van uw inwoners? Meer aandacht voor de menselijke maat in de uitvoering? Neem voor meer informatie of een vrijblijvend gesprek contact op met Wimke Schuurmans of Yvonne Bieshaar.

Dit artikel is onderdeel van onze Prinsjesdag-reeks over het regeerakkoord en de uitwerking van de plannen in de begroting(en). Eerder schreef Erwin Ormel al een financiële analyse over de septembercirculaire. De komende periode gaan we door middel van expertiseartikelen verder in op thema's als bestaanszekerheid, wonen, het sociaal domein, zorg, bestuurlijke vernieuwing en veiligheid.