Onderwijs dat aansluit bij de ontwikkelbehoefte van leerlingen

Een onbekend, maar groeiend aantal kinderen en jongeren gaat in Nederland niet naar school. Volgens recent onderzoek van oudervereniging Balans zijn het er inmiddels minimaal 70.000.  Zorgen dat deze ‘thuiszitters’ weer naar school gaan, is complex. Voorkomen is daarom beter dan genezen. Maar hoe ziet een preventieve aanpak van schooluitval eruit? Hoe zorg je voor inclusief onderwijs dat aansluit bij de behoefte van leerlingen; onderwijs waarin de leerrechten van alle kinderen en jongeren centraal staan? Dat was het onderwerp van een driegesprek tussen Tamara Miranda, Marc Dullaert en Annelen van Schaardenburgh. Het gesprek, en dit artikel, is het sluitstuk van een serie artikelen van BMC over thuiszitters. 

Het drietal biedt drie verschillende perspectieven op inclusief onderwijs. Door hen en hun perspectieven bij elkaar te brengen ontstaat een gelaagd 360-gradenbeeld van creatieve oplossingen die aansluiten op de ontwikkelbehoefte van kinderen en jongeren én voorkomen dat ze thuis komen te zitten. Aan het woord zijn ouder en directeur van Stichting Brilliant Future Kids (SBFK) Tamara Miranda, directeur-bestuurder van een samenwerkingsverband VO Passend Onderwijs Annelen van Schaardenburgh en Marc Dullaert, oud-kinderombudsman, oprichter en voorzitter van de stichting Kidsrights en werkzaam voor BMC als adviseur. Hun samenkomst resulteerde in een geanimeerd gesprek met een eensgezinde conclusie en de afspraken om vooral met elkaar door te praten. 

Maatwerk 

Eerst het goede nieuws. De (politieke) wil om te zorgen voor een sluitende aanpak van de thuiszittersproblematiek is er. Een voorbeeld zijn de onderwijs-zorgarrangementen (OZA), die startten op 1 januari 2023. Hierbinnen werken kind en ouders samen met onderwijs, jeugdhulp en zorg. Een van de initiatieven die een rol had als “OZA-proeftuin” is de Stichting Brilliant Future Kids (SBFK). Tamara Miranda is initiatiefnemer van SBFK, een autismecentrum voor talentontwikkeling voor jongeren van 12 tot 23 jaar. ‘Ik ben SBFK uit noodzaak begonnen, of eigenlijk uit wanhoop. Mijn zoon viel uit op zowel regulier als het speciaal onderwijs. Nadat hij op acht scholen depressief en met een burn-out thuis kwam te zitten dacht ik: ik doe het zelf wel. Dat werd SBFK. Na een lange, uitputtende reis, waarbij ik ook veel dichte deuren tegenkwam, was het idee van een (eigen) “autismecentrum” het eindpunt van mijn zoektocht. SBFK is geen school, maar een zorginstelling. Juist het feit dat SBFK geen school is, geeft problemen omdat zorg- en onderwijsgeld niet mag worden gecombineerd. Wij zijn een zorginstelling, maar hebben gemerkt dat veel jongeren naast creatieve ontwikkeling ook behoefte hebben aan een onderwijsdiploma. Daarom starten we nu een pilot in samenwerking met regulier montessorionderwijs en het Samenwerkingsverband voor thuiszitters met autisme en/of hoogbegaafdheid. Ons doel is om dit uit te breiden naar stadsbreed hoogbegaafdenonderwijs voor schooluitvallers. Het is geweldig om te zien dat een aantal van onze jongeren al zijn doorgestroomd naar het hbo en de universiteit. Dat is echt fantastisch om mee te maken!’

Rode vlaggen

Annelen van Schaardenburgh is Directeur-bestuurder van Samenwerkingsverband V(S)O Duin- en Bollenstreek; een samenwerkingsverband van 7 schoolbesturen in het voortgezet (speciaal) onderwijs. Na ervaring in allerlei sectoren koos ze 3,5 jaar geleden bewust voor het onderwijs. ‘Ik zie binnen het onderwijs veel mooie ontwikkelingen, maar ook een aantal rode vlaggen. In het primair onderwijs hebben jongens het moeilijk. De doorverwijzing naar het speciaal onderwijs is onder jongens hoog. In het voortgezet onderwijs hebben vooral meisjes het juist vaak lastig. Ik zie een toename van het aantal zorgwekkende verzuimers: met name 13-, 14- en 15-jarige meisjes vallen momenteel uit. Mede daarom hebben we als samenwerkingsverband BMC gevraagd onderzoek te doen, naar de oorzaken van verzuim en naar oplossingen voor het terugdringen ervan. Dat onderzoek bevestigde iets wat we eigenlijk al wisten: geen jongere is hetzelfde en geen reden voor thuiszitten is hetzelfde. Toch hebben we naar aanleiding van het advies een aantal bestaande maatregelen verder uitgebreid en nieuwe initiatieven ontwikkeld.’

Frictie

Marc Dullaert herkent het verhaal van Tamara Miranda en Annelen van Schaardenburgh over leerlingen die niet (meer) op hun plek zijn in het onderwijs. ‘Je ziet dat heel veel jongeren mentale druk ervaren door het onderwijssysteem. Ze vallen hierdoor ook uit. De Rijksoverheid, (h)erkent het probleem weliswaar, maar brengt de oplossing niet echt dichterbij. Wet- en regelgeving kan als gecompliceerd en beperkend worden ervaren. Die regelgeving en schotten maken maatwerk moeilijk, terwijl de oplossing daar wel grotendeels aanwezig is. Het wringt tussen wat kinderen en hun ouders − maar scholen vaak ook − willen en een overheid die vasthoudt aan een schoolsysteem dat in essentie niet is veranderd sinds eind 19e eeuw. De overheid probeert het wel en geeft meer ruimte. Maar van onderaf wil men sneller.’

Hoopvol

Het is makkelijk om te vervallen in somberheid en cynisme en te kijken naar wat allemaal niet kan, erkennen de drie. ‘We willen dat kinderen zich kunnen ontwikkelen zodat ze zich als volwassenen kunnen redden in de maatschappij. Dat doel lijken we uit het oog verloren. De druk vanuit de maatschappij, de online-wereld, ouders en het onderwijs is hoog. En iedereen en alles moet door hetzelfde hoepeltje springen. Dat stemt soms best somber’, zegt Annelen van Schaardenburgh. ‘Sinds ik in deze positie zit, vertel ik vaak een moeilijke boodschap. Maar ik wil het licht meer laten schijnen op wat goed gaat. Als wij als professionals niet hoopvol zijn, welke boodschap geven we dan aan ouders en leerlingen?’ 

‘Alle kinderen zijn leerbaar’

Die hoopvolle insteek resoneert bij Tamara Miranda. ‘Bij SBFK bieden we een veilige omgeving en focussen we op wat kinderen wél kunnen. We volgen hun interesses en bieden wat ze nodig hebben om verder te komen in hun ontwikkeling. Wij hebben jongeren die na meer dan drie jaar thuiszitten bij ons, via staatsexamens en een door onszelf ontwikkelde methode, een diploma haalden. Nu gaan ze naar de universiteit of hebben ze hun creatieve talenten zo ontwikkeld dat ze een eigen studio beginnen en professionele films maken. We moeten af van het “verplichte onderwijs”, met een verplicht curriculum en verplichte onderwijstijd, dat iedereen in dezelfde mal probeert te duwen. Alle kinderen zijn leerbaar, maar niet allemaal zijn ze “schoolbaar”. Bijvoorbeeld vanwege hun neurodiverse brein.’ Marc Dullaert juicht die positieve kijk op inclusief maatwerkonderwijs toe. ‘Het is echt een ander paradigma; kijken naar wat een kind wél kan.’ 

Minder regels, meer ruimte

Meer maatwerk en aansluiten bij hoe leerlingen zich (willen) ontwikkelen. Dat is waar een preventieve aanpak van schooluitval om zou moeten draaien denken de drie. Het brengt de vraag in beeld: hoe dan? ‘Minder verantwoording en meer ruimte om te experimenteren. Veel geld in de jeugdhulp en jeugdzorg lekt nu weg naar overbodige verantwoording en bureaucratie, dat geld zou preventief kunnen worden ingezet op de scholen’, zegt Van Schaardenburgh. ‘En, zoek steun bij mensen die mee willen in de verandering. Blijf in verbinding met elkaar. Dat zorgt er niet alleen voor dat het makkelijker wordt om problemen op te lossen, maar het zorgt zeker ook voor het voorkomen ervan. Overal zijn betrokken docenten, schoolleiders en wethouders die mee willen denken en doen.’ 

Geluksrendement

Tamara Miranda van SBFK voegt toe dat het ook zit in een andere benadering: ‘Wij staan naast de kinderen, niet erboven, dat is voor mij de kern van de aanpak die we bij SBFK hebben. Bij ons houden jongeren en hun ouders altijd de regie. Het mooiste vind ik het “geluksrendement” dat dit oplevert. Van de jongeren die bij ons binnenkomen is meer dan 60% suïcidaal, na een jaar is dat nog “maar” 7%. Nog steeds te veel, maar al zoveel beter.’ Dullaert: ‘Preventie van schooluitval is de belangrijkste remedie voor het fenomeen van thuiszitters. Daarom moeten we de signalen van vroegtijdig verzuim oppikken. Als het systeem bovenin vastzit, moet er van onderaf verandering komen. Je moet creatief zijn om los te krijgen wat vastzit. Ik zie het begin van een brede maatschappelijke beweging richting minder regelgeving en meer vertrouwen. Ik juich die ontwikkeling toe. Om die te versnellen moeten we goede voorbeelden van hoe het anders kan, blijven verzamelen en blijven delen.’ Het slotakkoord is voor Tamara Miranda: ‘Het is belangrijk om te zien en te delen dat we met maatwerk en creatieve oplossingen daadwerkelijk kunnen bijdragen aan het enorme probleem van schooluitvallers. Want het ís echt oplosbaar.’

Dit artikel maakt deel uit van een serie van vijf artikelen over thuiszitters.