Geef als gemeente perspectief voor de opvang van asielzoekers

Ook nu de Spreidingswet van kracht is, kijkt een aantal gemeenten nog steeds de kat uit de boom als het gaat om het realiseren van opvangplekken voor asielzoekers. Onverstandig vinden Marieke Tetteroo en Karin van Duuren beide managing consultant bij BMC. ‘Door niets te doen verlies je als gemeente de regie: zorg juist dat je grip houdt op dit thema en zoek de koppelkansen om voortdurende problemen binnen jouw gemeente op te lossen.’

Onderzoek van COA-gegevens wees begin dit jaar uit dat de meerderheid van de Nederlandse gemeenten de afgelopen 10 jaar geen (semi)permanente opvanglocaties voor asielzoekers had. BMC schreef hier ook over na de aanname van de Spreidingswet. Ook na de invoering van de wet wachten veel gemeenten af. Het verbaast Marieke Tetteroo. ‘Niets doen houdt het probleem in stand. Het is ook niet fideel naar buurgemeenten die de handschoen wél oppakken. En − zo komt naar voren uit onderzoek − er spelen soms belangen binnen “weigergemeenten” die kunnen worden gediend door juist wel asielzoekers te huisvesten. Dit zijn waardevolle koppelkansen voor slepende kwesties als zorg, onderwijs, openbaar vervoer, woningen of voorzieningen.’

Kleinschalige opvang

Karin van Duuren deed samen met haar collega’s in opdracht van een Nederlandse regio onderzoek naar de opvang van asielzoekers in kleinschalige opvanglocaties. ‘Veel verzet richt zich op grootschalige opvang. Kleine gemeenten zeggen dat ze die niet willen en kunnen faciliteren omdat grootschalige opvang een te grote impact heeft op de gemeenschap. In het verleden wilde het COA alleen grootschalige opvang organiseren − minimaal 150 asielzoekers op één locatie. Die omvang heeft organisatorische en kostenvoordelen, maar voor dorpskernen in kleine gemeenten zijn dit, ook volgens het COA, inderdaad grote aantallen. Inmiddels is het COA pragmatischer, dat zagen we ook in ons onderzoek, en staat open om mee te denken met andere oplossingen. Denk aan de opvang in 4 opvanglocaties met 40 asielzoekers, samen ook 160. Onderwijs, zorg en andere ondersteuning, zoals begeleiding naar werk, biedt je op een centrale plek waarbij het COA bereid is om mee te denken over ondersteuning.’ Tetteroo vult aan: ‘Het rapport dat BMC in opdracht heeft gemaakt, is een goede basis om het gesprek met elkaar en met het COA aan te kunnen gaan. Het geeft gemeenten handvatten hoe ze de opvang kunnen organiseren op een manier die voor hen werkt.’

Kansen en mogelijkheden

In het asieldebat gaat het vaak over obstakels en problemen. Het is voor gemeenten lastig om de       kansen en oplossingen te zien, constateren Van Duuren en Tetteroo. Van Duuren: ‘In ons onderzoek werd zichtbaar dat kleinschalige opvang een positief effect kan hebben op issues die al langer spelen in de regio, zoals tekorten aan zorgpersoneel of gebrekkig openbaar vervoer. Ook het woningtekort is zo’n onderwerp. Dit is regelmatig een belangrijke oorzaak van de weerstand om asielzoekers op te vangen. “Mijn kinderen kunnen nergens wonen”, zeggen inwoners vaak. 'Huisvesting kan ook onderdeel van een oplossing zijn’, zegt Van Duuren. ‘Door te investeren in multifunctionele huisvesting voor meerdere doelgroepen kun je bijvoorbeeld ook urgente woningzoekenden aan (tijdelijke) huisvesting helpen.’ Tetteroo vult aan: ‘Het is ook essentieel om opvanglocaties niet te sluiten als de instroom afneemt. In het verleden is die fout gemaakt. Asielmigratie fluctueert nu eenmaal.’

Wenkend perspectief

Nog steeds staan gemeenten in de wachtstand. Eerst omdat ze de komst van de Spreidingswet wilden afwachten, en nu wacht men af wat een nieuwe regering op dit thema gaat doen. Tetteroo: ‘Het tekort aan opvangplekken draait niet om de vraag “ben je voor of tegen migratie”. Er zijn te weinig plekken, zelfs bij een asielstop moet het opvangvraagstuk nog steeds worden opgelost.’ Het belangrijkste punt dat Tetteroo en Van Duuren provincies, regio’s en gemeenten willen meegeven is: laat het je niet overkomen, pak en houd de regie. Tetteroo: ‘Kritiek op het Rijk dat de asielketen niet goed functioneert begrijpen we. De organisatie van de asiel- en migratieketen kent uitdagingen. Het levert niets op om je daarop te focussen, het verandert nu niet. Dus zouden wij gemeenten graag het volgende willen meegeven: richt je aandacht op de kansen die opvang van asielzoekers kan bieden. Denk aan verbetering van de lokale infrastructuur, een school in een dorpskern die door de komst van asielzoekers open kan blijven en het aanbod van meer arbeidskrachten, zeker nu asielzoekers meer dan 24 weken per jaar mogen werken.’ Van Duren: ‘Zo bied je ook een wenkend perspectief aan inwoners en maak je de weg vrij bij inwoners en gemeenteraden om over te kunnen gaan tot een weloverwogen besluit over de opvang van asielzoekers.’ 

Tetteroo: ‘Wat ontzettend belangrijk is, is dat we elkaar het hele verhaal vertellen. Inwoners, maar ook gemeenteraden kennen dat verhaal niet altijd. Als BMC hebben we een video laten maken die hierbij kan helpen. Die video geeft context. Door dit soort context zien inwoners het bredere verhaal en zijn gemeenteraden beter in staat om een goed geïnformeerde beslissing te nemen op basis van genuanceerde en volledige informatie.’