Zorg en Veiligheid: een samenwerking in opbouw

Het thema ‘zorg en veiligheid’ is actueel. Door de decentralisaties binnen het sociaal domein, zijn de werkvelden van openbare orde & veiligheid en maatschappelijke ondersteuning & zorg dichter bij elkaar gebracht. De onderlinge beïnvloeding tussen deze werkvelden is zeer sterk, maar in de praktijk lukt het nog lang niet altijd om verbinding en samenwerking te realiseren. Dat kan beter!

Een voorbeeld: een dakloze met GHB-verslaving, die wegens veiligheid van personeel en medebewoners niet terecht kan in een maatschappelijk opvang en daarom de boel kort en klein slaat. De veiligheidssituatie van de buurt én het individu vragen om acuut en krachtdadig ingrijpen, terwijl de zorgvraag en -oplossingen veel meer tijd vergen. Om de opgaven van zowel zorg als veiligheid in zo’n situatie tot hun recht laten komen, is een grote uitdaging. Nog afgezien van alle wettelijke kaders en bevoegdheden die belemmerend en/of conflicterend kunnen zijn.

Als BMC-ers adviseren wij dagelijks over strategie, beleid en implementatie bij dit soort uitdagingen. Denk daarbij aan programma’s en projecten op onderwerpen als huiselijk geweld, personen met verward gedrag, terugkeer ex-gedetineerden en aanpak mensenhandel. Wij zien in onze adviespraktijk dat de resultaten nog ver uiteenlopen: van succesvolle samenwerkingen tot onderling onbegrip en frustratie. Daarom zijn we erop uitgetrokken om de doorslaggevende factoren te vinden voor succesvolle initiatieven. De ervaringen en de weerslag van vele gesprekken[1], op alle plekken binnen gemeenten en daarbuiten, hebben we gebundeld in dit artikel. Om van elkaar te leren en samen beter te worden.

Samenwerking tussen zorg en veiligheid kent specifieke uitdagingen

Wat valt op? Allereerst de verschillen tussen de domeinen. We noemen er een paar, zonder uitputtend te willen zijn:

• Cultuurverschil: de reactieve daadkrachtigheid van veiligheid versus de ondersteunende/zorgende houding van de zorgverlener.
• Dynamiek: De acuutheid van een veiligheidsvraagstuk die vraagt om een korte klap om de openbare orde en veiligheid in de samenleving te herstellen versus een zorgplan gericht op langere termijn.
• Oriëntatie: bescherming van het kwetsbare individu versus openbare orde en veiligheid op straat.
• Context: verschillende wettelijke kaders.

Beeldvorming speelt hierbij een belangrijke rol. Professionals in alle lagen van de organisatie (over)zien lang niet altijd de mogelijkheden en beperkingen van collega’s in het andere werkveld. De mate waarin kansen voor samenwerking gezien en gegrepen worden hangt daar sterk vanaf. Maar ook de schade die gebrek aan samenwerking met zich mee kan brengen is niet altijd even goed in beeld.

Ook kent het werk op het snijvlak van zorg en veiligheid specifieke uitdagingen. De belangrijkste daarvan is dat de casuïstiek waarin zorg en veiligheid samenkomt vaak onder een vergrootglas ligt; de ogen van de bewoners, politiek en media zijn altijd op de uitvoering gericht. Als het optreden tekortschiet, hebben veel onwetende buitenstaanders al snel een mening klaar. Daarnaast kent met name het veiligheidsdomein een aantal specifieke mechanismen. Denk bijvoorbeeld aan de wettelijke kaders waaronder geldende termijnen, ingrijpende bevoegdheden en strenge regels omtrent informatiedeling.

De samenwerking blijft (te) vaak incidenteel en persoonsgebonden

Gedurende onze zoektocht stuitten we, naast inhoudelijke kenmerken rond (samenwerking tussen) zorg en veiligheid, op nog een inzicht: we constateren dat de verbinding zorg-veiligheid nog veelal persoonsafhankelijk is. Dit is op zich logisch: de beide werelden zijn pas relatief recent gestart met het verkennen van elkaar en het ontdekken van kansen die samen optrekken zou kunnen bieden. Vaak valt de term ‘tandem’: een ambtenaar bij de afdeling veiligheid kan goed samenwerken met een ambtenaar bij de afdeling sociaal domein, waardoor zij samen behoorlijk ver komen. Soms is het zelfs een enkele ambtenaar die op casusniveau steeds de nodige touwtjes aan elkaar weet te knopen om individueel succes te boeken. Of er is een projectleider zorg-veiligheid die met succes een pilot door de diverse ‘kokers’ leidt.

Naast het feit dat dergelijke afhankelijkheid van de personen en/of gelegenheid   kwetsbare situaties oplevert, vrezen wij ook dat veel tijd en positieve energie verloren gaat aan het zoeken naar mogelijkheden voor verbinding in een in de basis verkokerd systeem.

Onbekend maakt onbemind

Ook zien we dat de waan van de dag het vaak nog lastig maakt om de waarde te zien van een andere benadering. Zodra alle betrokkenen wat afstand kunnen nemen van acute problemen zien we vooral erkenning van elkaars kwaliteiten en behoeften en ontstaat er het besef dat alle medewerkers binnen ieder domein (management, bestuur, professionals, enzovoorts) actief kunnen bijdragen aan een oplossing voor bovenliggend vraagstuk. Met name door het belang van het individu én de samenleving voorop te stellen en te dienen. Investeren in kennismaken is vaak al een goede basis voor verbinding. Het kost tijd maar de investering betaalt zich meer terug blijkt uit ervaringen.

Samen kom je verder

Uit onze gesprekken blijkt dat naast de specifieke eigenaardigheden van zorg en veiligheid ook algemene inzichten rondom samenwerking onverminderd van kracht zijn. Hierover staken we ons licht op bij onze collega – en expert op dit gebied – Marcel Boogers (bijzonder hoogleraar Innovatie en Regionaal Bestuur). Hij gaf ons mee, dat de wetenschap een aantal factoren onderscheidt voor een succesvolle samenwerking, namelijk:

• Is er sprake van een gezamenlijk gevoel van urgentie voor samenwerking?
• Hebben de samenwerkingspartners eenzelfde visie en ambitie over wat die samenwerking zou moeten brengen en wat daarin eenieders rol zou moeten zijn?
• In welke mate is sprake van vastgesteld beleid dat samenwerking voorschrijft? 
• Is er sprake van een cultuur waarin samenwerking goed gedijt en wordt gestimuleerd?

Ook deze elementen zijn dus van belang als we de samenwerking tussen zorg en veiligheid vorm willen geven.

Regie op opgave en samenwerkingsrelatie is wenselijk

Een ander thema dat breder dan alleen in de verbinding zorg en veiligheid speelt, is regie. In toenemende mate kan één partij een vraagstuk niet meer alleen oplossen: samenwerking met interne en externe partners is van cruciaal belang. Het besef is er dan ook dat “je niet jezelf uit het moeras kunt trekken” en dat een overkoepelende regie ofwel  domeinoverstijgende samenwerking noodzakelijk is. Deze regie moet dan gericht zijn op een gezamenlijk beeld van de opgave én goede verhoudingen. Onze collega Hans Licht beschrijft helder in zijn boek ‘Netwerkregie’[2] dat deze elementen cruciaal zijn voor iedere succesvolle samenwerking.

Het belang van goede verhoudingen zoals beschreven in literatuur, komt overeen met onze waarneming, dat elkaar kennen en vertrouwen de belangrijkste basis biedt voor samenwerking. Mensen komen sneller tot zaken en dat geldt binnen alle sectoren van de samenleving, dus ook voor de samenwerking op het snijvlak van zorg en veiligheid. Investeren in de relatie is dus cruciaal.

Lichtpuntjes en leerpunten

Alle voornoemde inzichten laten zien dat het volledige veld sterk in beweging is. Dat vergt enorme flexibiliteit, inzet en uithoudingsvermogen. Op tal van fronten worden programma’s en projecten gestart voor een integrale benadering van vraagstukken op het snijvlak van zorg en veiligheid.

De opgave: de kracht van de combinatie optimaal benutten om zo grotere maatschappelijke impact te realiseren. Om dat te bereiken zijn volgens ons twee factoren van belang, waarbij sprake is van een sterke wisselwerking tussen beide:

• Bewustwording van kansen van samenwerking.
• Elkaar kennen en begrijpen.

Het delen van successen die worden geboekt op deze opgave, zowel intern als extern, geeft vertrouwen en inzicht. Het zijn vaak aanleidingen om het beter te doen, met en voor elkaar. Voorbeelden om bewoners en/of gemeentelijke partners te inspireren en/of ontmoeten:

• Social media (positieve observaties kunnen het verschil maken in de beeldvorming).
• (Interne) nieuwsberichten.
• Congressen over lokale/regionale en landelijke thema’s.
• Inspraak- en kennismakingsbijeenkomsten met het brede zorg- en veiligheidsnetwerk.

Wat volgt is regie voeren: het organiseren van verbinding tussen de partners binnen de gemeentelijke organisaties is van heel groot belang. Een betere bewustwording van elkaars noden en behoeften leidt ertoe dat in tijden van nood medewerkers elkaar snel(ler) weten te vinden, ze elkaars taal leren spreken en begrip zullen tonen voor elkaars problemen in de context van de verschillende werkvelden. Zorg dat (onbewuste) ongefundeerde beeldvorming op basis van beperkte kennis wordt omgezet in kansen voor samenwerking en verrassende oplossingen.

BMC gaat voor innovatie én brede borging

Wat staat ons dus te doen? Enerzijds het blijven stimuleren van ‘koplopers’ op het snijvlak van zorg en veiligheid. Hieruit ontstaan vaak mooie voorbeelden die ook op andere plekken de samenwerking kunnen inspireren. Vervolgens helpen we graag om de positieve ervaringen structureel te organiseren, vast te leggen en te borgen.

We zetten onze adviseurs en expertise graag in voor alle lagen van de (gemeentelijke) organisaties, voor strategische, tactische en uitvoerende initiatieven op het snijvlak van zorg en veiligheid. We voelen ons medeverantwoordelijk voor verbreding en zullen ons, in opdrachten en daarbuiten, nog explicieter gaan opstellen als ‘ambassadeur van duurzame samenwerking’. Waar mogelijk zullen we onze bijdrage niet beperken tot een incidenteel en afgebakend initiatief. In plaats daarvan nemen we liever de hele organisatie mee in de kansen die verbinding en samenwerking op het snijvlak zorg en veiligheid met zich meebrengen. Zo dragen we niet alleen bij aan incidentele successen, maar ook aan systematische verbreding van het gedachtegoed dat zorg en veiligheid een krachtige combinatie is. En zodoende aan vruchtbare grond voor duurzame samenwerking.

We nodigen je uit

De hierboven geschetste contouren voor een betere samenwerking, zijn mede gebaseerd op de uitkomst van sessies met negen gemeenten. Desgevraagd geven wij hier graag een vervolg aan, met als doel de inzichten uit bovenstaand artikel nog verder aan te scherpen naar de praktijk en best practices te formuleren en te delen. We nemen de voorbeelden en ervaringen uit jouw organisatie over het snijvlak van zorg en veiligheid graag mee. Uiteraard ben je ook van harte welkom om bij vervolgsessies aan te sluiten. Neem bij interesse gerust contact met ons op. 

Voetnoot

[1] Specifiek in aanloop naar het schrijven van dit artikel hebben we hierover gesprekken gevoerd met uitvoerenden, beleid en management in de gemeenten Breda, Etten-Leur, Fryske Marren, HLTsamen, Rotterdam, Sittard-Geleen, Utrecht en Venray. Ook heeft een bijeenkomst met deze gesprekspartners plaatsgevonden over de uitkomsten van de gesprekkenronde.

[2] Licht, H. Netwerkregie. Samenwerken in en tussen organisaties. Scriptum, Schiedam, 2016.