Koppelkansen bij de opvang van asielzoekers: zes voorbeelden

De opvang van asielzoekers is een gevoelig onderwerp, dat de nodige uitdagingen met zich meebrengt. Veel gemeenten ervaren de uitvoering van de spreidingswet als lastig: ze zien beren op de weg; er is onbegrip, angst, boosheid. Volgens BMC’ers Marieke Tetteroo, Anne Reints en Bert Peterse is het daarom hoog tijd om stil te staan bij de mogelijkheden die ontstaan door de wet. Daarom benoemen ze in dit artikel zes ‘koppelkansen’ voor gemeenten én inwoners.

Gemeenten doen er goed aan om de opvang van asielzoekers niet alleen als verplichting te zien, maar ook als kans om lokale problemen op te lossen en gemeenschappen te versterken. Juist dan ontstaan er koppelkansen. Regionale samenwerking is hierbij een belangrijk uitgangspunt. Niet alleen in de aanpak, maar ook om te komen tot voldoende opvangplekken en voor doorstroom naar lokale huisvesting. Hieronder zetten we zes belangrijke koppelkansen voor gemeenten en inwoners op een rij.

1. Versterking van de (lokale) economie

De komst van asielzoekers kan een impuls geven aan de lokale economie. Eerder gold dat personen waarbij de asielaanvraag minstens 6 maanden in behandeling is maximaal 24 weken per jaar mochten werken. Door die beperking heeft de Raad van State recent een streep gezet. Nu mag iemand na 6 maanden het hele jaar door werken. Een uitkomst voor sectoren waar krapte heerst, zoals de landbouw, zorg en schoonmaak. Uit het rapport van de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2050 blijkt dat de vergrijzing toeneemt en we bevolkingsgroei nodig hebben om dit aan te kunnen. Als we migranten kwalitatieve rollen kunnen geven in de zorg voor ouderen en hen hierin opleiden, dragen we gericht bij aan onze economie. Het opzetten van opvanglocaties zorgt daarnaast voor een vraag naar goederen en diensten voor de dagelijkse levensbehoefte van de asielzoekers, die lokale ondernemers kunnen leveren. 

2. Bevorderen van sociale cohesie

Opvanglocaties kunnen een brug slaan tussen verschillende gemeenschappen. Door het organiseren van integratieprojecten, zoals taallessen, sportevenementen en culturele uitwisselingen, kunnen asielzoekers en inwoners van de gemeente elkaar beter leren kennen en begrijpen. Dit kan vooroordelen verminderen en bevordert sociale cohesie. Vrijwilligerswerk is hierbij een krachtig middel. Gemeenten kunnen inwoners stimuleren om zich in te zetten voor de begeleiding van asielzoekers. Ze kunnen bijvoorbeeld Nederlandse les geven of hulp bieden bij dagelijkse zaken. Dit versterkt de band tussen inwoners en asielzoekers, en geeft vrijwilligers een gevoel van voldoening en betrokkenheid bij hun gemeenschap.

Ook asielzoekers kunnen vrijwilligerswerk doen, in principe direct na hun aankomst in Nederland. Het is bewezen dat dit ondermijnend gedrag tegengaat. En het kan hun gevoel van eigenwaarde versterken. De gemeente Eindhoven heeft een raadpleging gedaan onder haar bewoners om na te gaan hoe Eindhovenaren staan tegenover opvang van vluchtelingen en meedoen vanaf dag één. Daaruit blijken inwoners positief tegenover opvang te staan, als asielzoekers ook participeren en een bijdrage leveren door (vrijwilligers)werk of de taal te leren.

3. Slimme combinaties maken voor huisvesting

Gemeenten werken in het kader van de huisvesting van aandachtsgroepen aan woonzorgvisies. Daarbij vindt regionale afstemming plaats over passende woonoplossingen voor verschillende doelgroepen. Asielopvang kan in deze afstemming worden meegenomen. Zo zorgen gemeenten voor veerkrachtige en veilige wijken, waarin een gemixte groep mensen samenwoont en waar voorzieningen en onderwijs aanwezig zijn. Door ook hoger opgeleide asielzoekers in deze wijken te huisvesten, dragen gemeenten tegelijkertijd bij aan het niveau van de wijk. Dit biedt weer kansen voor werkgelegenheid.

De opvang van asielzoekers kan daarnaast een katalysator zijn voor investeringen in de lokale woningvoorraad. Leegstaande gebouwen ombouwen tot (tijdelijke) opvanglocaties voorkomt verwaarlozing van deze panden en draagt bij aan het behoud van waardevol vastgoed in de gemeente. Het is belangrijk om niet alleen de handschoen op te pakken voor wat betreft de opvang van asielzoekers, maar hier bijvoorbeeld ook de huisvesting van jongeren in mee te nemen. Dit maakt het woningaanbod diverser, vergroot het draagvlak en de integratie en zorgt voor minder schaarste in de sociale woningbouw. 

4. Innovatie in dienstverlening

De noodzaak om effectief en efficiënt asielzoekers op te vangen, kan gemeenten ertoe aanzetten om innovatieve oplossingen te ontwikkelen. Dit kan variëren van nieuwe technologieën voor administratie en begeleiding tot vernieuwende samenwerkingsmodellen tussen verschillende lokale en nationale instanties. Daarnaast kunnen gemeenten hun ervaringen met de opvang van Oekrainers inzetten bij de asielopvang en bij andere maatschappelijke vraagstukken zoals de opvang van andere kwetsbare groepen.

5. Duurzame ontwikkeling en groene initiatieven

In het kader van stedelijke transformatie en gebiedsontwikkeling zijn er gemeenten die kiezen om een asiellocatie te ontwikkelen binnen een nieuwe stedelijke ontwikkeling. De ontwikkeling van de asiellocatie vindt binnen het gebied als eerste plaats, waarna de wijk eromheen wordt gebouwd. Het mes snijdt aan twee kanten: er vindt structurele asielopvang plaats én wijkbewoners weten dat ze in de buurt van een asielopvang gaan wonen. Dit biedt ook kansen voor duurzame ontwikkeling. Gemeenten kunnen ervoor kiezen om deze gebouwen energiezuinig te maken. Bijvoorbeeld door te investeren in isolatie, zonnepanelen en andere groene technologieën. Dat is niet alleen goed voor het milieu, maar kan ook dienen als voorbeeldproject voor verdere verduurzaming van de gemeentelijke infrastructuur. Het ontsluiten van zogenaamde doorstroomlocaties vormt hiervoor een mooie kans.

6. Versterking van onderwijs en voorzieningen

Er is een tekort aan docenten voor internationale schakelklassen (ISK). Gemeenten kunnen er dan ook voor kiezen om jonge statushouders met een leerwerktraject te laten integreren. Het voorkomt wachtlijsten bij de inburgering of ISK. Jongeren beginnen op de werkvloer en leren daar een vak. En het is ook aantrekkelijk voor werkgevers van beroepen waar ernstige tekorten in zijn. Dit vraagt wel om het anders organiseren van onderwijs, inburgering en werkgeverschap. Daarbij is een goed georganiseerde keten van opvang en huisvesting van bijvoorbeeld alleenstaande minderjarige vreemdelingen (AMV’ers) in regionaal verband van belang. Het is belangrijk dat deze groep nieuwkomers niet meer worden overgeplaatst, maar direct regionaal wordt opgevangen Zo kunnen zij direct beginnen met het opbouwen van hun bestaan in Nederland. Wanneer dit gebeurt in kleinere gemeenschappen, die nu kampen met tekorten door vergrijzing en migratie naar steden, zorgt dit ervoor dat ook hier de lokale economie en dus ook voorzieningen in deze gemeenten tot bloei komen. Dat kan mede helpen om kernen leefbaar te houden doordat diensten die samenhangen met asielopvang, zoals gezondheidszorg of onderwijs, ook voor inwoners beschikbaar zijn.

Kansen voor gemeenten!

De hierboven genoemde koppelkansen bij de opvang van asielzoekers en de huisvesting van statushouders laten zien dat de komst van deze nieuwe inwoners méér is dan een uitdaging of bedreiging. Het is ook een kans voor gemeenten om te innoveren, de sociale cohesie te versterken en economische voordelen te realiseren. Door actief op zoek te gaan naar deze koppelkansen kunnen gemeenten niet alleen de opvang van asielzoekers verbeteren, maar ook de levenskwaliteit van inwoners verhogen. Dit vraagt om een open blik, creativiteit en samenwerking. Met als beloning: een veerkrachtigere en dynamischere gemeenschap.

Meer weten?

BMC heeft ruime ervaring met het ondersteunen van gemeenten om koppelkansen om te zetten naar daadwerkelijke plannen, inclusief uitvoering. Neem voor meer informatie of een vrijblijvend gesprek contact op met Marieke Tetteroo, Anne Reints en Bert Peterse.