Sterkere overheid als ultieme oplossing?

Versterken van uitvoeringskracht in de verkiezingsprogramma’s 2021

De uitvoeringskracht van de publieke sector staat hoog op de maatschappelijke en politieke agenda. Na periodes van marktwerking en participatiesamenleving, groeit het maatschappelijke en politieke tegengeluid. Een grote meerderheid van de politieke partijen heeft in hun verkiezingsprogramma’s de noodzaak van de terugkeer van een sterkere overheid opgenomen.

We duiden dit politieke discours als een discussie over de kwaliteit van de dienstverlening door organisaties in de publieke sector. Elke dag zijn honderden publieke organisaties bezig om hun dienstverlening zo goed mogelijk vorm te geven. Hoewel veel burgers tevreden zijn met die dienstverlening, is er altijd wel een roep om verbetering. Recent is deze roep weer prominent hoorbaar in het publieke debat. In een reeks van drie bijdragen brengen we actuele politieke opvattingen, verdiepende beschouwingen en concrete praktijken met betrekking tot uitvoeringskracht in beeld. In deze eerste bijdrage trappen we af met de actuele politieke opvattingen: een analyse van verkiezingsprogramma’s.

Vraagtekens bij uitvoeringskracht publieke sector

Door de toeslagenaffaire is de Belastingdienst de afgelopen jaren onder vuur komen te liggen. De huidige kritiek op de Belastingdienst staat niet op zichzelf. Niet alleen uitvoeringsorganisaties van de Rijksoverheid, ook onderwijs- en zorginstellingen en gemeenten worden geconfronteerd met soortgelijke kritieken. Daarbij worden kwalificaties gebruikt als: log, regelgestuurd, onvoldoende aandacht voor de menselijke maat, moeizame samenwerking, uitval door personeelstekorten en wachtlijsten. Met name de toeslagenaffaire heeft ervoor gezorgd dat het functioneren van de publieke sector nu prominent op de politieke agenda staat. Met de verkiezingen in aantocht zullen de standpunten van politieke partijen hierover de komende periode dan ook veelvuldig te horen zijn. Hoe is het volgens politieke partijen zover gekomen? Hoe denken ze de uitvoeringskracht van de overheid te kunnen versterken? Waar zitten de belangrijkste verschillen? Voordat we ingaan op wat de verkiezingsprogramma’s hierover zeggen, staan we stil bij wat uitvoeringskracht nu eigenlijk is.

Wat is uitvoeringskracht?

De term ‘uitvoeringskracht’ is sterk verbonden met de dienstverlening van de overheid en het creëren van publieke waarde door diezelfde overheid. Wij zien uitvoeringskracht als een verzamelnaam van essentiële kwaliteiten (krachten) van publieke organisaties die ertoe bijdragen dat zij beleid kunnen uitvoeren om gewenste resultaten te boeken voor inwoners, ondernemers, cliënten en leerlingen. In de literatuur wordt uitvoeringskracht in verband gebracht met de volgende kwaliteiten of krachten [1] :

Samenwerkingskracht: het vermogen om samenwerkingen aan te gaan, verbindingen te leggen en partijen bij elkaar te brengen om publieke waarden te creëren. Hierbij gaat het om interventies rondom het versterken van democratische legitimatie, mechanismen voor kennisdeling en het bevorderen van financiële armslag van overheden.  

Bestuurskracht: het vermogen om gezaghebbend te besturen, besluiten te nemen in het belang van burgers, en daarbij recht te doen aan rechtsstatelijke en democratische waarden als legitimiteit, betrouwbaarheid en responsiviteit.

Financiële kracht: de financiële armslag van de overheid, die zodanig is dat ambities verwezenlijkt kunnen worden en in lijn zijn met de verdeling van verantwoordelijkheden tussen bestuurslagen.

Publieke organisaties die beschikken over deze kwaliteiten zijn in staat om publieke waarde te creëren. Belangrijke randvoorwaarden hiervoor zijn adequate wettelijke kaders, budgetten, personele capaciteit, kennis, bestuurscultuur en motivatie.

Wat zeggen verkiezingsprogramma’s over uitvoeringskracht?

Uitvoeringskracht is een bestuurskundig concept dat steeds meer opduikt in het maatschappelijke en politieke debat. In onze analyse van de verkiezingsprogramma’s van de dertien grootste politieke partijen hebben we uitspraken over uitvoering opgevat als uitspraken die betrekking hebben op de uitvoeringskracht van de publieke sector. In de verkiezingsprogramma’s zijn twee thema’s dominant: het functioneren van uitvoeringsorganisaties en privatisering van publieke diensten. 

Dit artikel verder lezen? Klik op onderstaande button voor het volledige rapport.

Download analyse verkiezingsprogramma's

 

[1] Studiegroep Interbestuurlijke en Financiële Verhoudingen. (2020). Als één overheid Slagvaardig de toekomst tegemoet!