Inclusief beroepsonderwijs sluit aan op de behoefte van studenten

Tijdens een diner pensant afgelopen februari deelden een groot aantal stakeholders uit het mbo, inzichten over kansengelijkheid en een inclusief beroepsonderwijs onder de titel: ‘Op weg naar een inclusief mbo’. Corine Bouwes, Senior Adviseur bij BMC, combineerde de inzichten van die avond met inzichten uit de beschikbare literatuur tot een aantal oplossingsrichtingen voor toegankelijk middelbaar beroepsonderwijs waar studenten zich thuis voelen. 

‘Hoewel de coronacrisis alweer geruime tijd voorbij is, kampen studenten nog steeds met welzijnsproblemen en zijn ze minder gemotiveerd om naar school te komen.’ Dit is een van de conclusies beschreven in de “Staat van het middelbaar beroepsonderwijs 2023”, het rapport dat de onderwijsinspectie jaarlijks opmaakt over de staat van het Nederlandse onderwijs. ‘Verbinding voelen met school is een voorwaarde om de opleiding succesvol te doorlopen’, zo schrijft het rapport. Verderop schrijft de inspectie dat ‘de wijziging van de studentenpopulatie sneller lijkt te gaan dan de onderwijsontwikkelingen’. Tot slot concludeert ze dat ‘het percentage voortijdig schoolverlaters (vsv) stijgt’. 

Bovenstaande constateringen staan niet los van elkaar, maar zijn juist nauw verbonden. Ze lijken erop te wijzen dat het middelbaar beroepsonderwijs onvoldoende antwoord weet te geven op de leerbehoefte van mbo-studenten met een stijging van vsv tot gevolg. 

“Het is van belang dat de student de meerwaarde van het onderwijs op school ervaart.”

Flexibel onderwijs

 Veel onderwijsinstellingen constateren net als de inspectie dat sommige studenten onvoldoende verbinding ervaren met hun school. Deze scholen vragen zich af: hoe kunnen wij het onderwijs beter passend maken voor de student? Daarbij kijken instellingen terecht naar het onderwijsaanbod. Dat zou flexibeler kunnen. Een combinatie van modulair en flexibel onderwijs kan bijdragen aan het toesnijden van het aanbod op de vraag. Flexibilisering vraagt wel om andere begeleiding vanuit de onderwijsinstelling. Instellingen hebben bovendien ruimte nodig om die begeleiding goed in te vullen. Dit kan bijvoorbeeld door het beter afstemmen van de financiële prikkels op de studieloopbaan en de ontwikkeling van een student. Hiervoor is lef en creativiteit nodig. 

De huidige kwalificatiestructuur, waarin de eisen zijn opgenomen waaraan een student en de opleiding moeten voldoen, werkt soms beknellend. Datzelfde geldt voor de bekostiging van het bijbehorende onderwijs. Creatieve oplossingen zijn bijvoorbeeld nodig om de oriëntatie- en schakeltrajecten van studenten te bekostigen. Het stelsel is nu te veel gericht op de ‘collectiviteit’ en financiële doelmatigheid en geeft de student binnen de opleiding onvoldoende ruimte voor twijfel, vertragen, versnellen, verkeerde afslagen en switchen. Het is, met andere woorden, niet flexibel genoeg; er is meer behoefte aan maatwerk.

Studentmotivatie

Bij de hervatting van het fysieke onderwijs na afloop van de coronaperiode hebben mbo-instellingen moeite om studenten weer naar school te krijgen. Studenten ervaren minder binding met school en met medestudenten (Last & Dopmeijer, 2022; OCW, 2022) en studenten zijn mede daardoor minder gemotiveerd om naar school te komen. Onderwijsinstellingen hebben niet altijd voldoende in beeld dat persoonlijke omstandigheden van studenten in grote mate kunnen zorgen voor studie-obstakels, terwijl er een duidelijk link is tussen beide. Naarmate de studenten meer gezien worden in hun behoefte aan autonomie zullen zij volgens de zelfdeterminatietheorie van Ryan en Deci meer intrinsiek gemotiveerd zijn om te leren. 

Reële kengetallen die een realistische afspiegeling zijn van de hoeveelheid begeleidingstijd die nodig is, zijn noodzakelijk. De behoefte van studenten aan begeleiding kan sterk verschillen. Begeleiding moet sowieso aansluiten bij de talenten en mogelijkheden van studenten én moet hen verder helpen. Niet alleen op weg naar een diploma, maar vooral ook op weg naar een beroep en een carrière. Uiteindelijk gaat het om duurzame inzetbaarheid van mensen op de arbeidsmarkt. School is een middel om dit te bereiken en geen doel op zich. 

“Een ‘must have’ is een team van docenten met een gezamenlijke visie op studentbegeleiding. Die visie zorgt voor commitment, vertrouwen en één helder verhaal richting de student.”

Docentprofessionalisering

Een ‘must have’ voor een succesvolle begeleiding van studenten, is een team van docenten met een gezamenlijke visie op studentbegeleiding. Die visie zorgt voor commitment, vertrouwen en één helder verhaal richting de student. Mentoren spelen vaak een sleutelrol in de schoolloopbaan van studenten. Het bevorderen van motivatie en betrokkenheid ontstaat door coaching tijdens het leerproces en het leveren van gerichte feedback (Beukering & Bosma, 2023). De diversiteit aan studenten binnen het mbo vraagt ook om een hoge mate van differentiatie in de onderwijsmethode. “Frontaal” voor de klas lesgeven is niet meer van “nu”, daarover zijn de meeste onderwijsprofessionals het eens. In de praktijk is klassikaal lesgeven vaak nog wel de hoofdmoot van het onderwijs. 

Heldere profielen voor taken en functies op het gebied van ondersteuning van studenten maken inzichtelijk welke (bij-)scholing van docenten nodig is zodat zij beter in kunnen spelen op de leerbehoefte en leerwensen van studenten. Meer aandacht voor de thuissituatie van een student hoort hierbij. Een student komt niet alleen naar school om een vak te leren, maar ook om zich persoonlijk te ontwikkelen. Dit besef vraagt andere vaardigheden van een docent. De bredere focus op de ontwikkeling van de student en diens persoonlijke omstandigheden, moet een onderdeel zijn van de begeleiding van studenten. Ook en vooral om dreigende voortijdige uitval te voorkomen. Presentie is een belangrijk onderdeel van studiesucces. Met andere woorden: onderwijs staat en valt bij de aanwezigheid van de student. Het is dus, meer dan “voor corona”, van belang dat de student de meerwaarde van het onderwijs op school ervaart. 

“Voor een beroepsonderwijs waarbinnen studenten zich gezien voelen en dat aansluit bij hun behoefte moeten we alle krachten bundelen.”

Krachten bundelen voor succesvol mbo 

Door de jaren heen is binnen het onderwijs, zeker ook binnen het mbo, een oerwoud aan regels ontstaan. Het is belangrijk om die tegen het licht te houden: sluiten deze regels nog wel aan bij de huidige doelstellingen? Binnen de regels is creatieve ruimte en lef nodig. Koppeling van de financiering aan de student kan een boost zijn voor het flexibiliseren en modulariseren van opleidingen, waarvan studenten aangeven dat ze er behoefte aan hebben. Die flexibilisering past ook beter bij de “skillsgerichte” arbeidsmarkt. 

Voor een beroepsonderwijs waarbinnen studenten zich gezien voelen en dat aansluit bij hun behoefte moeten we alle krachten bundelen. Dus van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap tot aan het primaire proces, de (toekomstige) student en ouders. De tandwielen voor kansengelijkheid, waaronder studentmotivatie, flexibilisering, docentprofessionalisering, kwalificatiestructuur en bekostiging kunnen alleen in elkaar grijpen als alle partijen werken aan verbinding en afstemming, zodat het onderwijs werkt voor de huidige student. Op veel plekken wordt al volop en succesvol geëxperimenteerd. Die successen zijn vaak nog onvoldoende bekend. Er ligt dan ook een taak voor alle onderwijsprofessionals om veelbelovende initiatieven met elkaar te delen!

Dit artikel werd geïnspireerd door de opbrengsten van het diner pensant dat BMC op 7 februari organiseerde. Met professionals van mbo-instellingen, Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, MBO Raad, Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB) en Ingrado ging een aantal BMC’ers op zoek naar mogelijke oplossingen binnen bestaande ruimte en regels. Heeft u naar aanleiding van dit artikel ideeën en inzichten over dit onderwerp of wilt u aansluiten bij een volgende bijeenkomst? Dan horen we dat graag. Onze adviseurs gaan graag met u in gesprek!