Coronajaar 2020: gemeenten € 4,4 miljard in de plus

Bijzondere meevaller voor 44 gemeenten: opbrengst van € 4,1 miljard uit de verkoop van Eneco

Het CBS heeft vorige maand de voorlopige cijfers gepubliceerd van de jaarrekeningen van de Nederlandse gemeenten. Wat eerder al werd voorspeld, wordt nu ook bevestigd door de cijfers: het merendeel van de gemeenten laat in de jaarrekening 2020 een vermogenstoename zien. De cijfers laten zien dat het eigen vermogen van de Nederlandse gemeenten met € 4,4 miljard is  gegroeid  van ongeveer € 29,5 miljard naar bijna € 34 miljard. Hoewel anderhalf jaar geleden bij de aanvang van de coronacrisis alle seinen op rood gingen, heeft een groot deel van de gemeenten – mede door de compensatieregeling van het Rijk – toch een plus kunnen noteren in hun jaarrekening.

Bijzondere incidentele meevaller voor 44 gemeenten

Voor 44 gemeenten had 2020 een wel heel bijzondere meevaller in petto. Het afgelopen jaar verkochten deze gemeenten – het merendeel in de regio Zuid-Holland – hun aandelen in energiebedrijf Eneco voor bijna € 4,1 miljard aan een consortium van Mitsubishi Corporation en Chubu. Rotterdam incasseerde met een belang van 31,7% een bedrag van bijna € 1,3 miljard. De gemeente Den Haag mocht ongeveer € 675 miljoen bijschrijven. 

Ook zonder deze meevaller noteren de gemeenten per saldo een plus

De gezamenlijke Nederlandse gemeenten noteerden, ook zonder deze incidentele meevaller voor 44 gemeenten, een plus. Afgerond gaat het om € 300 miljoen. De daling van het eigen vermogen, waar de afgelopen twee jaar sprake van was, heeft zich in 2020 dan ook niet doorgezet. De onderstaande figuur brengt de vermogensmutatie van de gemeenten over afgelopen jaar in beeld.

De stijging in het sociaal domein zet door

De hogere uitgaven van gemeenten om de ondernemers die door de coronacrisis getroffen waren, bij te staan, werden in 2020 gecompenseerd door het Rijk. Gemeenten noteerden in 2020 bovendien lagere uitgaven op de bijstand dan het jaar daarvoor. Per saldo kwam er vorig jaar ongeveer € 300 miljoen minder ten laste van de gemeentelijke jaarrekening. Aan Jeugdzorg en de Wmo werd in 2020 € 1 miljard meer uitgegeven dan in 2019. Dat is een stijging van de (netto) uitgaven van ongeveer 10%. De stijging van de kosten in het sociaal domein lijkt daarmee nog niet tot stilstand gekomen. De extra compensatie die het Rijk in 2021 ter beschikking heeft gesteld, lijkt dan ook hard nodig om de kostenstijging op te vangen.

Hogere winsten in de grondexploitaties

Halverwege vorig jaar werd duidelijk dat de grondexploitaties vooralsnog niet te lijden hebben onder de coronacrisis. De huizenprijzen blijven onverminderd stijgen en dat geldt ook voor de saldi op de grondexploitaties. Gemeenten met actieve grondexploitaties konden in 2020 een batig saldo van € 900 miljoen inboeken in hun jaarrekening. De meeste gemeenten die geen batig saldo konden noteren, bevinden zich langs de kust en in Groningen. 

Overzicht gezamenlijke jaarrekeningen

Het volgende overzicht geeft een overzicht van de gezamenlijke jaarrekeningen van de Nederlandse gemeenten. Van 11 gemeenten waren deze uitkomsten nog niet bekend. De cijfers van deze gemeenten zijn ook niet meegenomen in de vergelijkende kolommen van de rekening 2019 en de begroting 2020.

Samenvattend overzicht van de jaarrekeningen van de Nederlandse gemeenten (bedragen x € 1 miljard)

Uitkomsten bezien in een bredere context

Het ogenschijnlijk gunstige resultaat kan niet verbloemen dat veel gemeenten kampen met krappe budgetten. Ook deze jaarrekening geeft aan dat de kosten voor de jeugdzorg en de Wmo nog steeds stijgen ten opzichte van het jaar ervoor. Weliswaar zijn er voor 2021 en 2022 extra rijksmiddelen toegezegd en mogen gemeenten voor latere jaren ook alvast vooruitlopen op extra middelen. Maar hierover zijn nog geen toezeggingen gedan.

Het is aan een volgend kabinet om te besluiten over een meer solide financiële basis voor de gemeenten. Zo is er nog de discussie over de zogenoemde opschalingskorting. Deze korting is voor 2020 en 2021 bevroren, maar is in 2022 weer volop van kracht. Andere elementen van de financiële verhoudingen waarover het nieuwe kabinet moet beslissen, zijn de herverdeling van het gemeentefonds, de wijze van indexering van het gemeentefonds (de normeringssystematiek), het eigen belastinggebied en de vorm waarin middelen worden uitgekeerd (het uitkeringsstelsel).

Meer informatie?

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Erwin Ormel.