Begroting 2022: Gemeenten leveren bijna € 800 miljoen in

Ondanks de compensatiemaatregelen van het Rijk leveren gemeenten in 2022 gezamenlijk bijna €800 miljoen in. Dat blijkt uit de voorlopige cijfers over de gemeentebegrotingen 2022, die het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) op 24 november jl. heeft gepresenteerd.

Dit voorjaar hadden gemeenten er nog een hard hoofd in dat ze tot een sluitende begroting over 2022 zouden komen. Maar doordat het Rijk in de zomer een aantal compensatiemaatregelen afgekondigde en de septembercirculaire meeviel, was het uiteindelijk de verwachting dat gemeenten in 2022 zwarte cijfers zouden kunnen schrijven. Dat blijkt toch tegen te vallen. Op 24 november jl. presenteerde het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) de voorlopige cijfers over de gemeentebegrotingen 2022. Hoewel de gegevens van 14 gemeenten nog niet bekend zijn, levert dit toch een voldoende betrouwbaar beeld op. De gezamenlijke gemeenten denken in 2022 € 787 miljoen in te leveren op hun reserves. Dat is in lijn met voorgaande jaren, toen gemeenten steevast op een tekort van ongeveer een miljard euro per jaar uitkwamen. Maar als we goed naar de cijfers kijken, is het beeld toch gunstiger dan we op het eerste oog zouden denken. 

Bijna de helft komt voor rekening van de ‘Eneco-gemeenten’

Vorig jaar hebben 44 gemeenten, met name in de regio Den Haag-Rotterdam, hun aandelen in energiebedrijf Eneco verkocht. Deze 44 gemeenten mochten gezamenlijk ongeveer € 4,1 miljard op hun begroting bijschrijven. Het ligt voor de hand dat een deel van dit geld opnieuw wordt aangewend. Dat zien we ook terug in de CBS-cijfers. Deze gemeenten spreken hun reserves namelijk meer aan dan andere gemeenten. Per saldo komt bijna de helft van de € 787 miljoen (€ 370 miljoen) voor rekening van de Eneco-gemeenten. In de onderstaande grafiek zien we dat rijke gemeenten, dus gemeenten met een hoge solvabiliteit, net wat meer interen op hun reserves dan gemeenten die over minder buffers beschikken. 

Amsterdam en Utrecht leveren samen € 270 miljoen in

De twee G4-gemeenten die geen Eneco-aandelen in hun bezit hadden – Amsterdam en Utrecht – leveren in 2022 € 270 miljoen in. Dit betekent dat de vermogensmutatie van bijna € 800 miljoen voor 80% voor rekening komt van de Eneco-gemeenten én de gemeenten Amsterdam en Utrecht. Het restant komt per saldo voor rekening van de overige 300 gemeenten. En daarmee is het begrotingsbeeld voor die gemeenten aanmerkelijk gunstiger dan in de jaren hiervoor.

Middelgrote gemeenten leveren het minste in

Ruim 60% van de gemeenten haalt meer uit de reserves dan ze erin stoppen. Alle grootteklassen, met uitzondering van de G4, vertonen hetzelfde beeld. Kijken we naar de omvang van de bedragen, dan is er sprake van grotere verschillen. Omgerekend naar een bedrag per inwoner leveren de middelgrote gemeenten het minst in. Een gemiddelde gemeente, met 20.000 tot 50.000 inwoners, haalt € 10 per inwoner uit haar reserves. In de groep gemeenten met tussen de 50.000 en 100.000 inwoners loopt dat bedrag op tot gemiddeld € 17 per inwoner.

Wisselend beeld

Kijken we naar de vermogensmutatie per gemeente, dan zien we een wisselend beeld. De onderstaande afbeelding brengt dit mooi in beeld: 

Septembercirculaire naar verwachting nog niet volledig verwerkt

Op Prinsjesdag werd de septembercirculaire gepubliceerd. Deze bevatte de meest recente actualisatie van de algemene uitkering uit het gemeentefonds. De meeste gemeentebegrotingen waren toen al in concept gereed. Naar verwachting zullen niet alle gemeenten de effecten van de septembercirculaire hebben meegenomen in de cijfers die ze hebben aangeleverd bij het CBS. Zo bevatte de septembercirculaire een paar grote meevallers:

• Een bedrag van € 1,3 miljard als compensatie voor de hogere kosten van de Jeugdzorg. Dit bedrag was eerder dit jaar al aangekondigd. Verwacht mag worden dat dit effect al in de cijfers is verwerkt.
• Een meevallend accres en het schrappen van de opschalingskorting voor 2022. Deze twee meevallers bedragen gezamenlijk ongeveer € 850 miljoen. Niet iedere gemeente zal dit effect al in de aangeleverde cijfers hebben verwerkt.  

Stijging OZB-opbrengst mét een kanttekening

De geraamde opbrengst van de onroerendezaakbelasting (OZB) stijgt in het verkiezingsjaar 2022 met 6,3%. Voor niet-woningen bedraagt de opbrengstenstijging 3,9%. Dit leidt tot een meeropbrengst van € 220 miljoen. De opbrengst bij de ‘overige belastingen’ daalt met € 230 miljoen. Dit alles heeft te maken met het afschaffen van de precario op ondergrondse kabels en leidingen per 1 januari 2022. Gemeenten die op 10 februari 2016 in hun belastingverordening een tarief hadden voor nutswerken, mogen uiterlijk tot 1 januari 2022 nog precariobelasting op nutsnetwerken blijven heffen. Dit levert het volgende beeld op:

(Bedragen x € 1 miljard)

Overall beeld

Onderstaand overzicht geeft een beeld van de voorlopige cijfers over 2022. In de vergelijkende kolommen over 2020 en 2021 hebben we de gemeenten waarvan de gegevens over 2022 nog niet bekend waren, niet meegeteld. 

(Bedragen x € 1 miljard)

Stelpost voor latere jaren

In juli 2021 hebben Rijk, VNG en IPO overeenstemming bereikt over het feit dat gemeenten, vooruitlopend op de kabinetsformatie, in hun begroting rekening mochten houden met extra rijksmiddelen. Het nog te sluiten regeerakkoord zal hier naar verwachting duidelijkheid over geven. Eerder al hebben we in een publicatie aangegeven dat dit effect voor een gemeente van 40.000 inwoners uitkomt op ongeveer € 1,4 miljoen (binnen een bandbreedte van € 1 miljoen tot € 1,8 miljoen). 

Beeld kan nog veranderen

Veel gemeenten houden in hun meerjarenbeeld rekening met het vooruitzicht dat er in het komende regeerakkoord extra middelen beschikbaar worden gesteld. Gemeenten die zich baseren op de huidige verdeling van de jeugdmiddelen binnen het gemeentefonds lopen een risico. In augustus 2021 heeft het Rijk een geactualiseerde berekening gepresenteerd van de herverdeeleffecten van het gemeentefonds. Uit een interne analyse van BMC  van de door het Rijk gepresenteerde cijfers blijkt dat door de gewijzigde maatstaven binnen het cluster Jeugd grote herverdeeleffecten kunnen optreden. Deze herverdeling heeft voor individuele gemeenten consequenties voor de middelen die mogelijk in het regeerakkoord beschikbaar worden gesteld. 

Meer informatie

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met onze adviseur Erwin Ormel.