Problematiek die van iedereen en niemand is: hoe maak je het verschil?

Iedereen wil dat kwetsbare mensen veilig zijn en dat mensen de hulp krijgen die ze nodig hebben. Maar: grote maatschappelijke thema’s als veiligheid achter de voordeur of op straat, gezondheid, welzijn of optimale ontwikkelingskansen voor kinderen zijn domeinoverstijgend. Wie is er dan verantwoordelijk? En hoe kun je impact maken als je ook afhankelijk bent van anderen? In drie blogs stel ik een paar vuistregels voor die mij richting geven. In deze eerste blog meer over de aanleiding voor deze blogreeks en de eerste twee vuistregels: luister goed naar degene om wie het gaat en wees meervoudig partijdig.

Soms denk ik: “Kon ik maar ‘bakker’ of ‘tandarts’ antwoorden, als iemand vraagt wat voor werk ik doe. Gewoon iets dat meteen duidelijk is voor anderen en met een helder doel.” Niets is minder waar. Als ik vertel over mijn werk, kan ik standaard rekenen op vragende blikken en vervolgvragen. Want wat doe ik dan precies als managing consultant in het jeugdveld en sociaal- en veiligheidsdomein. En wat werkt? Begrijpelijk. Mijn werk is net zo veelzijdig als de maatschappelijke problematiek waarin we het verschil proberen te maken.

De rode draad is het verbeteren van samenwerking tussen de verschillende professionals die met kwetsbare groepen werken. Kwetsbaar zijn we allemaal. Sommigen zijn extra kwetsbaar, zoals een kind voor wie een ouder (tijdelijk) niet goed genoeg kan zorgen, of die ouder zelf, iemand die afhankelijk is van ondersteuning van anderen of iemand in een gewelddadige relatie. 

Grote toewijding, weerbarstige praktijk

Ik houd me eigenlijk altijd bezig met thema’s die van iedereen en dus van niemand zijn. Thema’s die ertoe doen, waarover we elke dag in de media lezen en die ons blijven bezighouden. Thema’s die je vanwege hun complexiteit en weerbarstigheid doen afvragen wat je er nu werkelijk concreet aan kunt bijdragen. Mensen zijn altijd deel van een sociale omgeving. Een integrale aanpak wordt dan ook steeds meer als noodzakelijk gezien om verschil te maken. Bijvoorbeeld: zorgen over schulden wegnemen om opvoedvaardigheden te kunnen vergroten, of traumahulp om verslaving goed aan te kunnen pakken. Bovendien kan passende hulp voor de ene persoon veiligheid en/of stressreductie voor een andere persoon betekenen. Met andere woorden, door te investeren in de één kan je zorgen voor gezondheidswinst en/of besparing in toekomstige hulp voor de ander. Maar waar begin je?

Professionals en bestuurders zetten zich dagelijks in om het verschil te maken voor kwetsbare mensen in onze samenleving. Desondanks laten (inspectie) rapporten keer op keer zien dat we er onvoldoende in slagen kwetsbare mensen tijdig te bieden wat ze nodig hebben. We zien dit ook terug in de worsteling van uitvoeringsorganisaties van de overheid en hulporganisaties om effectief, efficiënt en volgens de bedoeling te werken. Uiteraard zijn financiën hierop van invloed, maar ook grondhouding, samenwerkingsvraagstukken en ontwikkelingen in de samenleving die om wendbaarheid vragen. Professionals die tegen tijdgebrek, schotten en drempels aanlopen in hun werk, raken gefrustreerd en uitgeput. De mensen om wie het gaat staan op een wachtlijst, kunnen niet veilig thuis wonen in hun gezin en voelen zich vaak onbegrepen. Hierdoor dreigen zij verder in de problemen te raken.

Impact maken doe je samen via oprechte verbinding

Toch richt ik mij graag op het positieve dat ik zie in het werkveld, zoals de gedrevenheid en expertise die we wel hebben en initiatieven die de bedoeling weer op nummer één zetten. Uiteindelijk wordt het verschil gemaakt in het contact tussen de professional en degenen om wie het gaat. Zelfs één enkele vraag of opmerking van de professional kan het verschil maken. Feedback zoals ‘als iemand me gevraagd had wat ik vanmorgen had gedaan, zouden ze meteen hebben geweten hoe het er bij ons thuis aan toe gaat’, of ‘Door nieuwe inzichten die ik door mijn hulpverlener kreeg, zag ik weer een beetje perspectief voor de toekomst’ zijn wat dat betreft veelzeggend. Daarom denk ik dat impact maken begint met deze vuistregels:

1. Luister naar degene om wie het gaat

Hoewel expertise nodig is voor het goed aanpakken van problemen, liggen oplossingen voor een belangrijk deel bij degene om wie het gaat. Een goede analyse van wat nodig is, is simpelweg niet mogelijk zonder goed te luisteren naar de beleving, zienswijze en wensen van betrokkenen zelf. Mensen zijn verschillend en oplossingen dus ook. Een oprecht luisterend oor levert op zijn minst erkenning, steun en inzicht op. Ook in het gedwongen kader, met externe druk om te veranderen vanuit jeugdbescherming of justitie. Verandering kun je niet afdwingen; aangrijpingspunten vinden die dichtbij iemands eigenheid en doelen liggen, is kansrijker. De kunst van het luisteren zit ’m niet alleen in wie het woord (niet) heeft, maar misschien nog veel meer in het achterhalen van de vraag achter de vraag. Dit kan alleen door oprechte interesse te tonen. Zo krijg je wat belangrijk is op tafel en leer je de problematiek écht begrijpen.

2. Wees meervoudig partijdig

We denken vaak neutraal te zijn, maar hebben allemaal onze overtuigingen, ervaringen en perspectief. Deze vormen filters bij onze waarneming. Als mediator merkte ik des te meer de waarde van mijn oordelen ter discussie te stellen in het belang van de betrokkenen. Er zijn vaak meer waarheden als het gaat om emoties en relaties. Benut diversiteit, in je team en je netwerk, om een goede analyse te maken met oog voor alle betrokkenen en verschillende denkkaders. Verplaats je in wat het voor iemand betekent om tot een verandering te komen en neem het (al is het maar intern) even op voor elke betrokkene. Zelfs als je moeite hebt met bepaalde perspectieven, stellen deze je in staat om te kijken naar haalbaarheid van oplossingen en tot een passend plan van aanpak te komen. Het zonder oordeel samen kijken naar wat voor ieder belangrijk is en het in kaart brengen van verschillende zienswijzen en patronen bracht vaak veel ruimte voor nieuwe inzichten en mogelijkheden in de gezinnen in crisis bij wie ik de hulpverlening onderzocht.

Wat vind jij van mijn conclusie en wat zijn jouw ervaringen?

In de volgende blog sta ik stil bij wat je kunt doen om impact te maken na (en tijdens) goed aansluiten en analyseren. Voor nu is mijn conclusie: de schittering van een diamant zie je beter door deze van verschillende kanten te bekijken. Effectieve hulp kan de waarde van een diamant ruim overstijgen, voor degene om wie het gaat en ook voor de samenleving. Flink investeren in effectiviteit en efficiëntie is dan ook bij uitstek kostenbewust. Herkenbaar? Of misschien heb ik nog een kant gemist? Ik ben benieuwd naar jouw ervaringen. In het licht van reflectie op wat impact heeft, bekijk ik het graag ook vanuit jouw perspectief en schitterende inzichten.

Over Channa

Channa is een sociaal-psycholoog met ervaring in het werkveld, de wereld van niet-gouvernementele organisaties (NGO) en de wetenschap. In 2012 promoveerde zij op hulpverlening bij een gezinscrisis. Als managing consultant draagt zij vanuit BMC op projectbasis bij aan maatschappelijke opgaven. Haar werk varieert van het maken van afwegingskaders en praktische handvatten voor professionals bij huiselijk geweld en kindermishandeling tot aan projecten leiden voor de totstandkoming van een Centrum voor Seksueel Geweld (CSG), centrale toegang tot crisishulp of een betere trauma-aanpak. En van visieontwikkeling voor herstelgericht werken met gevangenen tot het verbeteren van (sociaal) veiligheidsbeleid en samenwerking in de hulpverlening.