Wijkaanpak: hoog tijd voor slagkracht en perspectief

Met de inwoner op kop investeren in de volgende generatie 

De plek waar je opgroeit, het huis waar je woont, de school waar je naartoe gaat, de mensen die je omringen en de buitenruimte waarin je ontspant zijn allemaal van invloed op je leven. Het maakt uit waar je bent geboren voor de kansen die je hebt. Gemeenten, corporaties, onderwijsinstellingen en andere publieke organisaties zien dat het in de ene buurt beter gaat met de inwoners dan in een andere buurt. En zij weten dat ze een verantwoordelijkheid hebben om alles op alles te zetten om het leven van inwoners in die buurten te verbeteren en volgende generaties een beter perspectief te geven.

Door samen gebiedsgericht te werken en door langjarig in te zetten in de buurt met de inwoners is het mogelijk om verschil te gaan maken. In sommige gemeenten wordt al jarenlang intensief (samen)gewerkt aan zo’n aanpak. Andere gemeenten willen graag een aanpak starten, maar onderzoeken hoe en met wie dat van de grond te krijgen. Hoe kunnen zij zorgen dat vooral in buurten met grote maatschappelijke opgaven de uitvoeringskracht van professionals toeneemt en hun inspanningen goed aansluiten bij wat er nodig is in die buurten? En hoe kunnen gemeenten,
corporaties, onderwijsinstellingen, werkgevers, andere partners en inwoners zich eensgezind inzetten voor gelijke kansen van inwoners, ongeacht waar zij wonen?

Wij hebben geleerd dat de volgende onderdelen essentiële sleutels zijn voor het succes van de wijkaanpak:

1. Herstel van vertrouwen; worden inwoners duurzaam betrokken en waar mogelijk in de positie van beslissers gebracht? 
2. Is de leefwereld van inwoners uitgangspunt voor de aanpak of is dat de verkokerde systeemwereld?
3. Hebben de professionals die in de wijk met inwoners samenwerken mandaat om te doen wat nodig is en kunnen  ze op basis van vertrouwen samenwerken binnen het netwerk van inwoners en partners? 

In dit artikel  beschrijven wij de lessen die wij hebben geleerd en ervaring die wij hebben opgedaan met gebiedsgericht werken, met de wijkaanpak. Wij doen dat omdat BMC graag een steentje bijdraagt aan het verbeteren van het perspectief van inwoners in wijken die met complexe en urgente vraagstukken kampen.

We sluiten deze bijdrage af met een korte schets hoe BMC - als partner in uitvoeringskracht - het publieke domein kan helpen bij de wijkaanpak.

1. Herstel van vertrouwen

Het vertrouwen in de overheid en in instituties is laag. Dat ervaart bijna iedere bestuurder en professional met een rol in de wijk. Het terugwinnen van dit vertrouwen vormt de rode draad in vrijwel elk overheidsinitiatief. Samengevat: inwoners vinden dat de overheid er te weinig voor hen is en te veel belooft wat ze niet waarmaakt; de inzet is er, maar de resultaten blijven achter. 

Inwoner als beslisser aan tafel

De inwoner hoort aan tafel te zitten wanneer wordt gesproken over wat de wijk nodig heeft. De inwoner moet in de governance van een wijkaanpak een belangrijke en gelijkwaardige rol hebben. Maar één stem die ‘namens de inwoners’ spreekt is uiteraard niet voldoende. Maar één stem die ‘namens de inwoners’ spreekt is uiteraard niet voldoende. Gemeenten, corporaties, onderwijsinstellingen en andere organisaties in de buurt moeten investeren om mensen uit de buurt onderdeel te laten zijn van hun organisatie. 

Ondersteuning van inwoners die zich verenigen voor de buurt 

In bijna iedere buurt verenigen inwoners zich. Ze werken samen om groen te onderhouden  en verenigen zich in woon-, zorg- en energiecoöperaties. Er is een steeds sterkere onderstroom van  mensen die zichzelf organiseren, initiatief nemen en richting geven aan wijken. Een richting die vaak veel beter aansluit op wat er nodig is in de wijk én benut wat er is in een wijk. Gemeenten en andere organisaties moeten leren om deze initiatieven niet in de weg te zitten, maar te ondersteunen. In de goede zin van het woord moeten bestuurders, daartoe opgeroepen door inwonersparticipatie en burgerinitiatieven (right to challenge), leren om los te laten. Dit is nodig om te voorkomen dat beleid of regelgeving goede initiatieven van inwoners belemmert en de energie voor verandering in een wijk wegebt. Wil je als organisatie duurzame verbetering in een wijk, dan kan dat niet zonder de inzet en de instemming van bewoners.

2. Van systeemwereld naar leefwereld

Afgelopen jaren is - met de transities in het sociaal domein - ingezet op zelfredzaamheid van inwoners. Helaas bleken de verwachtingen te hooggespannen en zijn ambities niet gerealiseerd. De participatie van mensen met een arbeidsbeperking blijft achter, de toegankelijkheid van de jeugdhulp is niet verbeterd en ondersteuning van kwetsbare inwoners sluit niet aan bij hun vragen of verzandt in  bureaucratie. De oorzaak is volgens ons de dominante positie van de systeemwereld bij de totstandkoming en de uitvoering van beleid: er wordt te veel gedacht en gehandeld vanuit de systeemwereld en te weinig vanuit de leefwereld van inwoners. Het resultaat is goed klinkende oplossingen op papier die in de praktijk helaas niet goed genoeg werken. Dat moet en kan anders.

Leefwereld als vertrekpunt en dichtbij inwoners

Er zijn wijken waar duurzame verbetering is gerealiseerd voor de inwoners. Vooral in wijken waar  gemeenten en hun partners erin slaagden om beleid en uitvoering ‘dichtbij inwoners’ te organiseren. Met een integrale aanpak gericht op samenwerking in het belang van die inwoners. En inzet van professionals met verstand van zaken. Die professionals zijn vooruitgeschoven posten vanuit de gemeentelijke organisatie of van een maatschappelijke instelling (woningbouwcorporatie, politie, onderwijs, zorg- of welzijnsinstelling). Een professional heeft de ruggensteun nodig van een organisatie die ook denkt en handelt met oog voor de leefwereld van inwoners. Die organisaties moeten hun verkokerde en vaak nog hiërarchische sturingswijze loslaten. Houding en gedrag van deze organisaties moeten vooral gericht zijn op stimuleren en ondersteunen van bottom up-initiatieven van inwoners en maatschappelijke instellingen.

3. In, voor, en met de wijk

En het is niet alleen de beleving van inwoners dat de overheid onvoldoende levert. Uit cijfers blijkt ook dat de kwaliteit van publieke dienstverlening in sommige wijken onder de maat is. Dat de publieke dienstverlening achterblijft is in onze ogen een gevolg van gebrekkige uitvoeringskracht. Daarmee bedoelen we dat de randvoorwaarden die nodig zijn om de gemeentelijke taken goed uit te voeren, zoals capaciteit, (beleids)ruimte, vaardigheden en budgetten, te kort schieten. Door de veelheid aan  netwerkpartners is de aanpak bovendien versnipperd en is niet altijd duidelijk wie, wanneer welke rol heeft. Deze versnippering en de achterblijvende uitvoeringskracht zijn voor ons de reden om te pleiten voor een integrale gerichte wijkaanpak, die inwoners en hun belangen weer echt centraal zet en uitvoeringskracht als motto hanteert.

Professionals met mandaat

Het is bijna een open deur; de inwoner moet centraal staan. Natuurlijk; dat wil iedereen. Maar hoe doe je dat op een goede manier? Veel organisaties in het publieke domein worstelen met deze vraag en slagen er niet in om een goed antwoord te formuleren. Vaak komt het niet of nauwelijks van de grond. Dat is funest voor het slagen van een wijkaanpak. Daarom moet het betrekken van inwoners als gelijkwaardige partners essentieel onderdeel zijn van de aanpak. Zowel bij acties op de korte termijn als bij inzet gericht op de langere termijn bij het opbouwen van perspectief. 

Een geslaagde wijkaanpak vraagt ook om ruimte voor professionals. Zij moeten de ruimte krijgen om buiten eigen kaders en domein te kijken én handelen. Daarvoor hebben  professionals lef nodig én mandaat, zodat ze met duidelijke verantwoordelijkheden aansluiten op de leefwereld van inwoners. Dit vraagt ook om een andere wijze van aansturing door leidinggevenden, om niet de systeemwereld van de eigen organisatie, maar de leefwereld van de inwoner centraal te stellen.

Samenwerking op basis van vertrouwen en heldere verantwoordelijkheden

De samenleving functioneert meer en meer als een netwerk van samenwerkende publieke en private partijen. De gemeente heeft vaak de regie maar is voor succes in de uitvoering afhankelijk van samenwerking. Samenwerking met andere overheden, maar ook met marktpartijen, kennis- en onderwijsinstellingen, maatschappelijke partners in de zorg en welzijn, woningbouwcorporaties, ontwikkelaars en niet in de laatste plaats met de inwoner. Deze netwerksamenleving vraagt ook een andere rol en andere competenties van zowel bestuurders als professionals. De gemeente is één van de partijen binnen een groter netwerk. Uitvoeringskracht is afhankelijk van netwerksamenwerking. En geslaagde samenwerking kan niet zonder onderling vertrouwen; vertrouwen dat alle partners in het netwerk hun schouders onder een gezamenlijk doel (willen) zetten. In het belang van en nadrukkelijk ook mét inwoners. 

BMC, partner in het publieke domein

Een wijkaanpak is altijd maatwerk. Regelmatig wordt BMC gevraagd om samen met gemeenten, inwoners en maatschappelijke partners te werken aan de beste manier om samen de wijk te versterken.Van gebied tot gebied kijken we samen met de betrokken partners wat nodig is in samenwerking en organisatie om dat te doen wat nodig is. Is meer professionele autonomie nodig? Is er behoefte aan meer bestuurlijke distantie? Heeft iedereen helder wat zijn of haar verantwoordelijkheid is? Is de samenwerking binnen het netwerk van inwoners, maatschappelijke initiatieven, publieke partners en gemeente krachtig en op uitvoering, op doen, gericht? Is het nodig dat er een overlegstructuur komt met een heldere taak- en rolverdeling? Het doel is daarbij altijd om langjarig samen te werken aan het wegnemen van belemmeringen voor gelijke kansen in een wijk of gebied. Zodat de aanpak impact heeft op de jonge generatie die de komende 20 jaar opgroeit. 

BMC, partner in uitvoeringskracht. Wat hebben wij te bieden?

Wij adviseren en ondersteunen in het verhelderen van uw vraag

U wilt misschien een wijkaanpak of gebiedsgerichte aanpak ontwikkelen en daarbij samenwerken met andere organisaties in de wijk. Waar kan BMC helpen:

• het maken van een analyse van de vraagstukken in de wijk (onderzoek, data-analyse);
• het uitwerken van een visie hoe u dit vraagstuk kunt aanpakken;
• verkennen welke sleutelfiguren (organisaties + inwoner) essentieel zijn om te betrekken.

Wij adviseren en ondersteunen in de organisatie van de aanpak

Hoe organiseer je een wijkaanpak? En hoe zorg je dat het niet een project wordt maar een duurzame langjarige samenwerking met en tussen partners in de wijk? BMC kan helpen met: 

• adviseren en begeleiden in het - samen met partners en inwoners - komen tot een gedragen invulling van de wijkaanpak;
• het ontwikkelen, organiseren en inrichten van een passende (programma-)organisatie. Aanvulling  van een programmabureau door BMC-ers met expertise op inhoud, organisatie, en(programma)management;
• advies en procesbegeleiding om een duurzaam netwerk te bouwen met partners in het gebied;
• inzage in verhoudingen met- en tussen verschillende organisaties (publiek en privaat), risico’s en kansen en vertaling hiervan in governance; 
• het opbouwen van een financiële structuur/bekostiging ook voor meerjaren;
• ondersteunen in programmatisch werken, bijvoorbeeld door ons bewezen methodiek ‘aanpakken met impact’.

Wij helpen om uw aanpak waar te maken

Het uitvoeren van een wijkaanpak vraagt een andere manier van (samen)werken van betrokken beleidsmedewerkers, professionals, bestuurders en inwoners. Soms is er ook extra inzet nodig. 

• Wij hebben professionals, beleidsmakers en leidinggevenden met kennis van verschillende onderwerpen. We dragen zorg voor samenhang in aanpak op de verschillende thema’s, zodat er aansluiting is op wat er nodig is in de wijk. Onze expertises:
  • - onderwijs en werk,
  • - leefbaarheid,
  • - veiligheid,
  • - onderzoek en monitoring,
  • - wonen & corporaties,
  • - openbare ruimte,
  • - jeugd,
  • - zorg, 
  • - werk,
  • - sociale basis, 
  • - bestaanszekerheid (oa schulden).
• Wij adviseren en ondersteunen in de nieuwe manier van werken die nodig is om de professionals de ruimte te geven om te doen  wat nodig is. Denk aan:
  • - opleiding en training in persoonlijke ontwikkeling;
  • - advies en plan hoe budgetten en bekostiging te verbinden aan de aanpak;
  • - de ontwikkeling van organisaties waarin nieuwe rollen en bevoegdheden een plek krijgen en worden ingevuld;
  • - we adviseren over een vernieuwende verantwoordingsstructuur.
• Wij kunnen de voortgang van de aanpak monitoren of u adviseren over een op te stellen monitor.
• We geven vanuit de praktijk inzicht in welke systeemwijzigingen nodig zijn en adviseren en ondersteunen om deze te realiseren. We benutten hiervoor - indien nodig - ons landelijk netwerk. 

Meer weten of een vrijblijvend gesprek?

Wilt u meer informatie of eens vrijblijvend verder praten over wat BMC voor u kan betekenen? Bekijk onze Wijkaanpak-webpagina of neem dan contact op met Hernike Klok.