11 sep 2019

Energietransitie en economische transitie

Nederland neemt de klimaatverandering en CO2-reductie serieus. We veranderen onze energiehuishouding vergaand. Massaal zetten we in op hernieuwbare energie (elektriciteit, warmte, inclusief de noodzakelijke infrastructuur en opslag), het hergebruik van grondstoffen (de circulaire economie) en duurzame mobiliteit. Op landelijk, regionaal en lokaal niveau klinken heldere doelstellingen voor de realisatie van deze transitieopgaven.

In Regionale Energiestrategieën (RES) komen de transitieopgaven samen, gekoppeld aan de transitiepaden gebouwde omgeving en elektriciteit en daarmee ruimtegebruik. Door de invoering van de Omgevingswet ontstaat er bovendien veel ruimte in de regio om zelf invulling te geven aan deze heroriëntatie. Gemeenten, provincies, netwerkbedrijven, waterschappen, maatschappelijke partners, bedrijfsleven, kennisinstellingen, inwoners: allen hebben een rol in de gezamenlijk uit te voeren programma’s. Deze ontwikkeling vraagt om een nieuwe mindset.

Hoge urgentie en grote ambitie

Energietransitie is niet eenvoudig. Het gaat niet alleen over de ‘hardware’: zonnepanelen op daken, windmolens in het landschap en warmtepompen in de stad. Energietransitie gaat ook over de ‘software’: organisaties en mensen die minder energie gebruiken, mobiliteit die slimmer wordt ingericht en minder vlees op het menu in de kantine. Er is simpelweg een harde noodzaak om het anders te doen; energietransitie gaat iedereen raken. En dat is soms niet leuk; weerstand ligt op de loer.

Er liggen talloze vraagstukken. Hoe kunnen we duurzame energie inpassen in de ruimte met behoud van de ruimtelijke kwaliteit, hoe versterken we de diversiteit aan lokale initiatieven, waar ligt de synergie met andere vraagstukken, zoals bijvoorbeeld energiearmoede en sociale uitsluiting, wat werkt het beste om inwoners en bedrijven mee te krijgen? En hoe beheersen we de complexe besturingsnetwerken voor de talloze sociaal-economische en ruimtelijke opgaven? Centrale begrippen zijn bestuurskracht, samenwerkingskracht, draagvlak, draagkracht en draaglast.

En nu verder: van transitie naar transformatie

De komende tijd vraagt om leiderschap bij publieke-private coalities, om het vermogen van organisaties om te veranderen gericht op maatschappelijk resultaat, om regie op implementatieprocessen. Deze transitie wordt nu vooral beschouwd als een technisch vraagstuk. Maar de volgende fase, waarin draagvlak, samenwerking, organisatie en verandering een centrale rol gaan spelen, kondigt zich al aan. Net als bij de eerdere transities in het sociale en het fysieke domein is er ook binnen de energietransitie een beweging ophanden van transitie naar transformatie.

Transitie
Het inregelen van de nieuwe taken, eisen en verantwoordelijkheden. De techniek en wettelijke verplichtingen staan centraal.

Transformatie
Het omgaan met de nieuwe taken, eisen en verantwoordelijkheden. Houding en gedrag staan centraal.

In de beweging van transitie naar transformatie zien we drie grote uitdagingen:

1. Samenwerking en lenigheid
Hoe werkt u samen met de lokale partners die al stevig aan de weg timmeren? Sluit uw ambitie aan bij die van uw stakeholders? Waarin bent u gelijkwaardig en waarin ongelijk? Ziet u dit terug in de afspraken? Hoe stuurt u dit aan? Hoe sluit u aan bij het nationale klimaatakkoord, de NOVI, de Omgevingswet, RES, Regio Deals, Circulaire Economie Strategieën en de vele initiatieven op lokale schaal? Is voor u helder welke lokale en regionale partners nodig zijn voor vitale allianties/coalities? Hoe gedraagt u zich ten opzichte van uw partners (in vertrouwen, als concurrent)? Hoe verleidt u eenieder om zijn/haar rol naar vermogen te spelen? Zijn er verbetermogelijkheden?

2. Verandering en leiderschap
Hoe stuurt u op de energietransitie? Is uw organisatie in staat om de uitdaging aan te gaan? Stuurt u op de nieuwe waarden voortkomend uit de transitieopgaven? Sluiten uw indicatoren aan bij uw strategie? Zijn deze indicatoren ook realistisch en haalbaar? Hoe bevordert u daarbij het integraal werken (extern en intern)? Wat betekent het sturen op die nieuwe waarden voor u?

3. Data en informatievoorziening
Weet u welke data u nodig heeft om te kunnen sturen? Kunt u hierover beschikken? Kunt u ze vergelijken, interpreteren, de voortgang meten? Hoe kunt u maximaal inzicht krijgen zonder de grenzen van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) te overschrijden?

BMC en de energietransitie

BMC ondersteunt en adviseert overheden, (energie)bedrijven en netwerkpartners bij de ruimtelijke inpassing van energiebronnen zoals zon en wind, bij samenwerkingsvraagstukken én bij de betaalbaarheid van de transitie.