Een gezonde samenleving als gezamenlijke opgave

Hoe lokale sport- en preventieakkoorden schakels kunnen verbinden

Om de leefstijl van Nederlanders te verbeteren zijn er de afgelopen jaren in heel Nederland sport- en preventieakkoorden gesloten. Veel gemeenten zijn voortvarend van start gegaan, maar soms raakt die vaart er na verloop van tijd uit. Dit komt niet alleen door corona, maar ook door de beperkte uitvoeringskracht en mogelijkheden bij de partners. Heldere afspraken over rollen, taken en verantwoordelijkheden zijn er niet altijd of kunnen niet altijd worden nagekomen. Soms trekken gemeenten daardoor als vanouds de kar, terwijl dit eigenlijk niet de bedoeling is. Hoe kan dit anders?

Nederland is een modern land, maar als het gaat om leefstijl valt er nog veel winst te boeken: een kwart van de Nederlanders rookt, een tiende drinkt te veel en bijna de helft van de volwassenen is te zwaar. Een ongezonde leefstijl heeft niet alleen gevolgen voor het individu, maar ook voor de maatschappij. Denk aan de stijgende zorgkosten en een groeiend ziekteverzuim. Werken aan een gezonde en vitale samenleving is dus een belangrijke maatschappelijke opgave. 

Impuls geven aan integraal beleid

De afgelopen jaren zijn gemeenten met lokale sport- en preventieakkoorden aan de slag gegaan om inwoners op een laagdrempelige manier aan te zetten tot meer beweging en een gezondere leefstijl. Dit deden ze samen met lokale partijen zoals sportverenigingen, zorgaanbieders, welzijnswerk en scholen. Bas van der Heijden, adviseur Sociaal Domein, Sport bij BMC, legt het belang hiervan uit. ‘Gemeenten hebben een beperkte wettelijke taak op het gebied van volksgezondheid en sport. Maar een lokaal sport- en preventieakkoord is een mooie aanzet om dit thema vanuit verschillende beleidsgebieden met elkaar te vervlechten en met alle stakeholders samen een infrastructuur voor gezond leven en bewegen op te zetten.’ Nynke Bakker, adviseur Sociaal Domein, Publieke Gezondheid bij BMC, voegt daaraan toe: ‘Het gaat om het faciliteren van een gezond leven in de brede zin van het woord. Dat heeft bijvoorbeeld ook met de inrichting van de openbare ruimte te maken, denk aan zaken zoals meer ruimte voor fiets- en wandelpaden of meer groen om te ontspannen. Ook zaken als wonen en werken hebben hiermee van doen.’

Samen de regie pakken

De akkoorden die gemeenten en hun partners sluiten, worden tijdelijk gefinancierd. Daarom is het belangrijk dat gemeenten niet alleen voortvarend aftrappen met de akkoorden, maar ook daarna de vaart erin houden, vertelt Bas van der Heijden. ‘In de praktijk blijkt dit soms nog een uitdaging. Natuurlijk zijn de omstandigheden om tot een gelijkwaardig en divers netwerk te komen, mede door corona, verre van ideaal geweest. In enkele situaties zien we dat na verloop van tijd de rolverdeling – vaak onbedoeld – weer meer “naar het oude” gaat: de gemeente komt in een meer sturende en regisserende rol terecht en de andere stakeholders neigen tot volgen. Eigenlijk is het zonde dat dit gebeurt, dat vinden de netwerken in de gemeenten zelf ook. Daarom is het zo belangrijk om in de akkoorden te investeren en hierin door te pakken. Het geeft tenslotte de kans om samen aan de slag te gaan en ook oplossingen voor andere maatschappelijke vraagstukken met elkaar op te pakken.’ 

Werken aan reële verwachtingen en rollen

Hoe zou het beter kunnen? Volgens Bakker is het belangrijkste dat er balans komt in de stuurgroep. ‘Dan heb ik het over reële verwachtingen en rollen van alle partijen. Voor de borging op lange termijn is het zaak dat er een duurzaam, solide netwerk staat met een brede betrokkenheid en grote continuïteit. Dat is een belangrijke succesfactor om tot een duurzaam proces en resultaat te komen.’

Bakker signaleert in haar werk dat de stuurgroepen soms niet verder komen dan een ad hoc aanpak. ‘Omdat de stuurgroepen deels uit vrijwilligers bestaan en vertegenwoordigers hebben uit verschillende organisaties, is het lastig om regelmatig bij elkaar te komen en een heldere visie en agenda op te stellen. Maar wil je echt sturen, dan heb je dat wel nodig. Vanuit een meer gestructureerde basis zouden de stuurgroepen kortom beter functioneren en sneller een netwerk kunnen organiseren.’

Stevig netwerk creëren

Om dit voor elkaar te krijgen moet je willen investeren en coördinatie- en uitvoeringskracht. Dat kan iemand uit het lokale netwerk zijn, maar bijvoorbeeld ook een externe partij, zegt Bakker. Zelf heeft ze al diverse stuurgroepen begeleid om werkprocessen te stroomlijnen. ‘Samen met de stuurgroep breng ik structuur aan. Dat doe ik doorgaans door een visie te schrijven, een planning op te stellen en de overlegfrequentie vast te leggen. Het resultaat is dat de stuurgroep effectiever en efficiënter werkt, beter zichtbaar wordt en daardoor ook beter gevonden wordt. Ook kan ze meer aanvragen afhandelen en sneller en beter bouwen aan een goed netwerk. Zo gaat het balletje rollen, lopen steeds meer partijen warm en komt er een stevig netwerk tot stand.’

De investering van Neder-Betuwe

Mooi voorbeeld hiervan is de gemeente Neder-Betuwe. Bakker: ‘Die gemeente zat nog te veel aan het stuur van het sport- en preventieakkoord. Dat betekende dat ze enerzijds moest nadenken over de richting die het akkoord opgaat – terwijl ze dit juist gezamenlijk wilde doen – en aan de andere kant de groep moesten aanjagen door vergaderingen te plannen en bijeenkomsten te organiseren. De noodzaak om het akkoord te borgen werd steeds groter, maar Neder-Betuwe wilde als partner aan de tafel zitten en niet als eindverantwoordelijke.’ 

Bakker vertelt dat de gemeente merkt hoe belangrijk het is dat iemand de kar trekt van dit akkoord. ‘Ze hebben iemand nodig die de zaak scherp houdt binnen de stuurgroep en kan ageren op aanvragen en eventuele kansen die zich lokaal voordoen. Inmiddels heeft Neder-Betuwe een toekomstbestendige organisatiestructuur ontwikkeld met daarin een financiële borging voor 2023. Ook ligt er nu een marketingstrategie voor het lokale akkoord waarin buurtsportcoaches en JOGG – een netwerk voor een gezonde leefomgeving voor de jeugd – inbegrepen zijn.’ 

Uitvoeringskracht organiseren

Het mooie van een bureau zoals BMC is dat het uitvoeringskracht kan organiseren, vertelt Van der Heijden. ‘Door te ondersteunen, zoals collega’s van BMC hebben gedaan in de rol als formateur van de sport- en preventieakkoorden’, legt hij uit. ‘Maar ook in rollen zoals procesbegeleider, projectleider of adviseur. Door processen te optimaliseren, partijen aan te jagen en te verbinden of mee te denken over via welke schakels van de verschillende beleidsterreinen de gemeente tot een integraal en duurzaam beleid kan komen voor een gezonde samenleving. Omdat wij niet alleen adviseren en begeleiden, maar ook zelf uitvoeren, weten wij precies welke wegen te bewandelen om zaken in gang te krijgen en te houden. Dat doen we proactief en met maatwerk, daarbij overigens wel gebruikmakend van bewezen oplossingen zoals programmatisch werken. En altijd vanuit het idee om een structuur of werkwijze neer te zetten waarmee de organisatie zelfstandig verder kan.’

Samenvattend

Verschillende gemeenten die de afgelopen jaren een sport- en/of preventieakkoord hebben gesloten, lopen vast op de realisatie en borging. Dit heeft te maken met complexe omstandigheden die er zijn geweest door corona, maar ook met de beperkte uitvoeringskracht en mogelijkheden bij de partners. Heldere afspraken over rollen, taken en verantwoordelijkheden zijn er niet altijd of kunnen niet altijd worden nagekomen. Het gevolg is dan helaas dat gemeenten zich genoodzaakt voelen om regierol op zich te nemen en de kar te trekken. Dat is nobel, maar niet de bedoeling van het originele akkoord.

Wat nodig is, is een betere balans in de stuurgroep, zodat deze efficiënter en doelmatiger functioneert, de sport- en preventieakkoorden lokaal zichtbaarder worden, partijen elkaar weten te vinden en er zo een stevig lokaal netwerk ontstaat. Dit netwerk kan zorgen voor een duurzame en stabiele structuur waarin inwoners gezonder kunnen leven. BMC kan daar op verschillende manieren en in verschillende rollen bij helpen: van sportformateur, tot procesbegeleider, projectleider en adviseur. Altijd met maatwerk en bewezen oplossingen, en altijd op een duurzame manier die gericht is op borging.

Meer weten ?

Wil je meer weten over de sport- en preventieakkoorden of over wat BMC voor u kan betekenen? Neem gerust contact op met Nynke Bakker of Bas van der Heijden.