Geleerde lessen over het versterken van de sociale basis

De gemeente Almelo investeert in het versterken van de sociale basis. BMC heeft Almelo hierbij intensief ondersteund, waarbij we veel hebben geleerd over de rol van en wisselwerking tussen de gemeente, partners en inwoners. In dit artikel gaan we in op de belangrijkste inzichten en delen we drie fundamentele aanbevelingen.

Met preventieve interventies en het inzetten op innovaties wil gemeente Almelo de sociale basis versterken. Hiermee wil de gemeente ook hoge zorgkosten beperken. BMC heeft de gemeente hierbij sinds 2020 intensief ondersteund. Doel was te leren op welke manier we de sociale basis op orde konden brengen en konden versterken. Wat werkt en wat niet? Waar liggen mogelijkheden en waar komen we barrières tegen? Uiteindelijk wilden we zo tot ‘een nieuwe praktijk’ komen. Hoewel de samenwerking van BMC en Almelo inmiddels is afgerond, gaat de gemeente gewoon door met het versterken van de sociale basis.

Wat hebben we geleerd?

Het traject heeft een bewustwordings-, leer- en veranderproces op gang gebracht voor het hele netwerk. Ook zijn de verschillende partijen – zowel extern als intern binnen de gemeente – dichter bij elkaar gekomen: ‘van elkaar weten’ is ‘met elkaar werken’ geworden en eigenaarschap en opdrachtgeverschap zijn meer bij elkaar gekomen.

Het actief betrekken van inwoners is cruciaal voor het versterken van de sociale basis, maar in Almelo hebben we gemerkt hoe ingewikkeld dit kan zijn: ‘de inwoner centraal stellen’ is vaak makkelijker gezegd dan gedaan. Daarnaast kwam naar voren dat de (sterke) sociale basis beperkt maakbaar is. Wel weten we nu beter welke processen, interacties, voorwaarden en type betrokkenen van betekenis zijn en hoe we dit alles positief kunnen beïnvloeden en benutten. 

We hebben ook geleerd dat de interactie tussen inwoners, organisaties en de gemeente een belangrijk aspect is. Het versterken van de sociale basis richt zich vaak op het versterken van de gemeenschap, door de inwoners extra aandacht en mogelijkheden te geven. Belangrijk is dan dat de gemeente en haar partners hier optimaal op aansluiten, in hun rol en met hun producten en diensten. Dit sluit aan op het gedachtegoed dat de sociale basis een ecosysteem is.

Drie fundamentele aanbevelingen

Het ontwikkeltraject van BMC en de gemeente Almelo heeft heel wat aanbevelingen opgeleverd. Daarvan delen wij hieronder graag de drie meest fundamentele.

1. Stimuleer en faciliteer de rol van inwoners in de sociale basis actief

Participatie van mensen uit de wijken en buurten ontstaat niet vanzelf en het is voor lang niet iedereen mogelijk en/of vanzelfsprekend. Misschien spreken gemeenten in hun beleid wel te gemakkelijk over het centraal stellen van de inwoner en het opbouwen van de zelf- of samenredzaamheid van inwoners. Daarom is het zaak om actief te investeren in manieren om met elkaar – gemeente, partners én inwoners – op te trekken, om zo een structurele samenwerkingsrelatie op te bouwen. Geduld en zorgvuldigheid zijn hierbij van groot belang.

Hoe?

• Erken en herwaardeer het belang van opbouwwerk. Investeer in de kracht van de gemeenschap, zodat inwoners ook echt een gelijkwaardige partij kunnen zijn bij het versterken van de sociale basis. De gemeente Almelo maakt hierbij gebruik van bestaande krachten door het toepassen van de ABCD-methode (Asset Based Community Development).
• Benut ruimte, voorzieningen en activiteiten actief en structureel als middel om vooral samen meer gedeelde inspanningen te doen. Zo bouw je een duurzame relatie op met inwoners en betrek je stap voor stap meer mensen om zaken te signaleren en laagdrempelig op te lossen. Dit sluit aan op het advies Ruimte maken voor ontmoeting van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) en het College van Rijksadviseurs, en het Manifest voor een succesvolle wijkaanpak van LSA bewoners.

2. Voor de krachtenbundeling van organisaties is één duidelijk vertrekpunt nodig

De kracht van samenwerking in de sociale basis zit hem in de diversiteit van de partners die een bijdrage leveren. Samen kun je écht meer. Maar in de praktijk blijkt het niet te werken om ieders individuele opdracht bij elkaar op te tellen en als één geheel te zien. Samenwerken aan een gezamenlijke opgave vraagt dan ook om een ander vertrekpunt, om één centrale opdracht per wijk of buurt die leidend is voor de te leveren inspanningen. Met daarbij een heldere rol- en taakverdeling tussen de betrokken partners (organisaties én inwoners).

Hoe?

• Maak een goede analyse van de situatie in de wijk of buurt en laat deze leidend zijn in de planvorming en uitvoering (integraal door de domeinen).
• Zorg dat je écht weet wat er speelt en wissel hiervoor actief van gedachten met je partners én de betreffende inwoners. Ga uit van feiten, niet van aannames.
• Maak gebruik van wat goed gaat, van de kracht van de wijk of de buurt, in plaats van de problemen als uitgangspunt te nemen.
• Heb oog voor de sturingsprincipes. Kijk bijvoorbeeld of je subsidies anders kunt inrichten, waardoor er meer samenhang, wendbaarheid, uitvoeringskracht en professionele autonomie ontstaat.

3. Voor een sterke sociale basis ‘buiten’ is een goede basis ‘binnen’ nodig

Het versterken van de sociale basis vraagt van gemeenten om een meerjarige, integrale aanpak, waarbij alle gemeentelijke domeinen naar hetzelfde doel toewerken. De ‘sociale basis’ is in die zin niets meer en niets minder dan een manier van werken die om andere systemen, procedures, instrumenten, afspraken, cultuur en houding vraagt.

Hoe?

• Verbeter de wereld, begin bij jezelf. Durf als gemeente in de spiegel te kijken en vraag je af: wat voor soort organisatie willen we zijn, hoe gaan we te werk, wat kunnen partners in de netwerksamenleving van ons verwachten?
• Maak een helder onderscheid tussen de verschillende rollen die je als gemeente hebt. Heb oog voor de balans tussen inwoners, (partner)organisaties en jezelf en de dynamiek hierin.
• Houd als gemeente je blik gericht op de opgave, op de lange termijn en de continuiteit. Accepteer dat je afhankelijk bent van externe factoren en vertrouw op de goede wil van je partners en inwoners.

De aanbevelingen in de praktijk: een sportdag samen met de wijk

In een van de Almelose wijken hebben we aan jongeren gevraagd wat hen bezighield en waar ze voor zichzelf en hun directe omgeving in de buurt/wijk mee aan de slag zouden willen gaan. Daaruit kwam naar voren dat het versterken van de verbinding tussen jeugd en jongeren in de wijk, via leuke activiteiten, hoog op hun lijstje stond. Uiteindelijk is er een sport-/speldag met onder andere een buurtbarbecue georganiseerd. Dit was geen doel op zich, maar veel meer een middel om met de jongeren samen aan de slag te gaan. Het proces verliep soms stroef en zou met inzet van professionals waarschijnlijk sneller georganiseerd zijn. Maar het ging er juist om dat de jeugd/jongeren, de buurt en andere betrokken organisaties (gemeente, sportbedrijf, welzijnswerk, verenigingen, scholen, etc.) er actief aan zouden deelnemen en dat het echt iets van de wijk zou zijn.

Meer weten?

Wilt u meer weten over het versterken van de sociale basis? Wilt u hier als gemeente stappen in zetten en kunt u hier hulp bij gebruiken? Of wilt u in contact komen met de direct betrokkenen uit de gemeente Almelo? Neem dan contact op met Bas van der Heijden.

Dit artikel is geschreven in samenwerking met gemeente Almelo.