Slimme samenleving: mens en opgave als uitgangspunt, technologie als slimme oplossing

Digitale ontwikkelingen spelen in de hele samenleving een steeds belangrijkere rol. Ook gemeenten hebben hier in toenemende mate mee te maken in diverse opgaven, zoals de energietransitie, klimaatadaptatie en wonen. Maar hoe kunnen zij hier nu goed op inspelen om de leefomgeving van inwoners verder te verbeteren? Partner digitale transformatie Martijn van Engelen en managing consultant slimme samenleving Marcel Broekhaar van BMC vinden dat gemeenten niet moeten digitaliseren om te digitaliseren. 'Niet de technologie, maar de mens en de opgave moeten het uitgangspunt zijn bij de slimme samenleving.’

De slimme samenleving

In onze samenleving is steeds meer via internet met elkaar verbonden. Of het nu gaat om dingen of om mensen. Maar maakt dat een samenleving tot een slimme samenleving? Van Engelen stelt dat in een slimme samenleving data en technologie worden gebruikt om slimme oplossingen te creëren. Broekhaar vult aan: 'Deze beweging, waarin we optimaal gebruikmaken van de mogelijkheden van digitalisering om de uitdagingen in de maatschappij op te lossen, dat noemen we de slimme samenleving. Door als gemeente te werken aan een slimme samenleving, kun je voorspellen welke problemen zich mogelijk voordoen, sneller anticiperen op uitdagingen en resultaten vergroten. Zo verbeter je de ervaringen voor inwoners, bezoekers en ondernemers en creëer je een betere toekomst voor jouw gemeente.'

Volop pilots bij gemeenten

Veel gemeenten zijn zich bewust van de kansen en mogelijkheden van technologie en data. 'En dat niet alleen', vertelt Broekhaar. 'Ze zijn er volop mee aan de slag. Dat moet ook wel: de digitale transformatie is een autonome ontwikkeling. Gemeenten kunnen er niet niets mee doen. Dat wordt ook niet geaccepteerd door de samenleving.' Van Engelen vult aan: 'Pilots op het gebied van digitalisering zijn er dan ook volop in gemeenteland. Bijvoorbeeld op het gebied van slimme lantaarnpalen, het meten van CO2 in binnensteden of de inzet van drones ten behoeve van de openbare veiligheid of handhaving.'

Tegelijkertijd constateren Broekhaar en Van Engelen dat het vaak bij losse initiatieven blijft. 'Dat komt omdat ze veelal 'aanbodgestuurd' zijn, dus geïnitieerd en begeleid door de leverancier. Of vanuit de techniek zijn ingestoken', stelt Broekhaar. Volgens Van Engelen is dat ook niet raar: 'lemand is enthousiast over een bepaalde technologie. Daar kun je makkelijk een project van maken, inclusief financiering, en voor je het weet wordt er in een pilot ervaring mee opgedaan. Opschaling blijkt vervolgens ingewikkeld, omdat de pilot niet direct bijdraagt aan de organisatiedoelstellingen of de maatschappelijke vraagstukken, die leven in de lokale samenleving. De focus heeft te veel gelegen op 'verslimmen' en de kwesties die spelen bij inwoners zijn over het hoofd gezien. En dan valt het stil.'

Mens als uitgangspunt

Het is natuurlijk zonde als pilots geen vervolg krijgen. Maar hoe kan je als gemeente dan wel succesvol inspelen op de kansen en mogelijkheden van de digitale ontwikkelingen? Hoe kan je op een verantwoorde manier gebruikmaken van de kansen van data en technologie om zo de levenskwaliteit voor jouw inwoners te vergroten? Broekhaar en Van Engelen adviseren om te starten met het inventariseren van kansrijke opgaven. Hierbij moet de mens centraal staan. Broekhaar: 'Een gemeente kan het niet alleen. De mens maakt de samenleving. Daarom is het belangrijk dat gemeenten hun inwoners, ondernemers en maatschappelijke partners als uitgangspunt nemen in hun digitaliseringsplannen.'

Van Engelen vult aan: 'Start aan de 'zachte kant'. Dus bepaal eerst wat je als gemeente voor je samenleving wilt bereiken. Het coalitieakkoord, maar zeker ook inwonersonderzoeken en bijvoorbeeld ondernemersonderzoeken zijn hierbij van groot belang. Ga de wijk in, zodat je weet wat er speelt. Een belangrijke succesfactor is die samenwerking. De technologie, de 'harde kant' komt daarna aan bod. Uiteindelijk draait de slimme samenleving niet om apparaten die met elkaar in verbinding staan, maar om het in verbinding brengen van mensen.'

Inzicht door actieve rol van inwoners

Bij de slimme samenleving draait het kortom om een samenspel tussen mens, opgave en technologie. Als voorbeeld noemen Van Engelen en Broekhaar de gemeente Zwolle. 'Klimaatadaptatie is er een belangrijk thema', vertelt Broekhaar. 'Dit leeft met name onder de inwoners van het laagstgelegen deel van Zwolle, de wijk Stadshagen. Inwoners hebben in een bevolkingsonderzoek aangegeven dat ze zich zorgen maakten over klimaatverandering en wateroverlast. Om die reden wilde de gemeente meer inzicht in het lokale klimaat in deze wijk én de inwoners daarbij betrekken. Zo konden inwoners in Stadshagen een sensor in hun tuin plaatsen, waardoor er een sensornetwerk in de wijk ontstond dat benodigde data verzamelde. Dit initiatief staat landelijk bekend als SensHagen. Op die manier kon de gemeente de warmste en meest natte plekken in de wijk in kaart brengen. Ook kwam er meer inzicht in waarom het op bepaalde plekken warmer was dan op andere plekken. Bijvoorbeeld doordat hier minder groen aanwezig was.'

Inzicht brengt beweging op gang

Maar dat was niet het enige. De inzichten werden ook gebruikt om samen met de inwoners een beweging in gang te zetten. 'Stadshagen is een jonge wijk met veel gezinnen', aldus Broekhaar. 'Er is een lesprogramma voor scholen ontwikkeld, waarin leerlingen niet alleen leerden over klimaatverandering, maar ook over de in het project gebruikte technologie. Ook werd er met de kinderen gesproken over hoe je hitte in de wijk kunt aanpakken. Zij kwamen vervolgens enthousiast uit school en spoorden hun ouders aan om hun tuin te 'ontstenen'. Daarnaast maakten inwoners op basis van de realtime data eigen analyses en bedachten ze interventies. Een heel mooi voorbeeld van hoe je als gemeente de opgave centraal stelt en hier met je inwoners en met hulp van technologie tot inzichten én interventies komt.'

Broekhaar geeft aan dat dergelijke projecten wel tijd vragen. 'Het is geen quick fix. Dit soort resultaten bereik je niet binnen een paar maanden. Je moet zulke projecten juist de kans geven om zichzelf te ontplooien. Wat daarbij helpt is om aan de voorkant met inwoners en andere maatschappelijke partners te investeren in heldere formulering van de opgave, beoogde doelstellingen en de rol van data en technologie daarin. Dan kan er iets heel moois ontstaan en is de impact groter dan bij een quick fix.'

Meer impact maken

Van Engelen noemt het feit dat de zorgen van de inwoners van de wijk Stadshagen als uitgangspunt werden genomen cruciaal voor het succes van het Zwolse project. 'Een schoolvoorbeeld van opgavegericht werken, denken vanuit de mens en technologie gebruiken om meer inzicht te verkrijgen.' Broekhaar vult aan: 'Gemeenten moeten naar hun eigen opgaven kijken en hun eigen lokale situatie als uitgangspunt nemen bij het bouwen aan de slimme samenleving.' Van Engelen is het daar volledig mee eens. 'Er is geen blauwdruk. Stel jezelf altijd de vraag: waar liggen de mensen - je inwoners, ondernemers en maatschappelijke partners - van wakker? Wat staat er in je coalitieakkoord? Wat blijkt uit bewoners- en wijkonderzoeken? Ga dus niet als gemeente zelf verzinnen wat je belangrijk vindt, maar ga aan de slag op basis van wat je samenleving raakt. Zo verbeter je de levenskwaliteit voor jouw inwoners en maak je impact!'

Meer informatie:

Meer weten over dit onderwerp en onze visie op digitalisering? Neem voor meer informatie of een vrijblijvend gesprek contact op met Martijn van Engelen of Marcel Broekhaar.