Maak onderbouwde en gedragen keuzes voor opvanglocaties in de gemeente

Gemeenten hebben onvermijdelijk een rol in de complexe opgave om opvang en huisvesting te organiseren voor onder meer asielzoekers. Zeker nu de spreidingswet een meerderheid heeft in de Tweede Kamer, blijft de druk hoog. Managing consultants Marieke Tetteroo en Ron Stevens van BMC adviseren om de zoektocht naar geschikte locaties systematisch aan te pakken. Dat helpt om onderbouwde keuzes te maken én omwonenden daarin mee te nemen.

Asiel- en opvangcrisis vraagt actie van gemeenten

De grote toestroom van asielzoekers zorgt voor een grote, langdurige opvangcrisis. Deze crisis raakt alle gemeenten in Nederland. Asielzoekers hebben recht op opvang. Eerst tijdelijk in azc’s. Maar eenmaal toegelaten als ‘statushouder’ ook met eigen huisvesting. Het Rijk heeft gemeenten opdracht gegeven om daarin te faciliteren. Veel gemeenten doen daar ook hun uiterste best voor. Toen asielzoekers vorig jaar buiten moesten slapen in Ter Apel, hebben zij gezorgd voor noodopvang. Bovendien hebben gemeenten mensen die zijn gevlucht voor de oorlog in Oekraïne een warm welkom gegeven. Maar noodopvang is tijdelijk en asielzoekers blijven komen. Het COA zoekt dan ook nog steeds naar locaties voor nieuwe asielzoekerscentra in gemeenten door het hele land.

Wacht spreidingswet niet af, zoek proactief

Tegelijk hebben meerdere gemeenten de zoektocht naar opvanglocaties gestaakt, ziet Ron Stevens van BMC. ‘Omdat het kabinet-Rutte afgelopen juli juist viel over een asielthema – gezinshereniging – zijn zij in de wachtstand gegaan. Daarmee nemen ze wel een risico. Zeker nu het wetsvoorstel om asielopvang eerlijk over Nederland te verdelen ondanks die kabinetsval een meerderheid heeft gekregen in de Tweede Kamer. Het oordeel van de Eerste Kamer of een nieuw kabinet afwachten, kan tot opgelegde keuzes leiden. Dan is de kans groot dat je de regie verliest. Ik roep gemeenten daarom op nu zelf de regie te nemen en proactief op zoek te gaan naar opvanglocaties voor asielzoekers.’ 

Hou rekening met complexiteit

Gemeenten die proactief voorsorteren op het uitgangspunt dat elke gemeente een eerlijk deel van de opgave op zich moet nemen, staan wel voor een grote, complexe uitdaging, benadrukt BMC-collega Marieke Tetteroo. ‘De woningnood in Nederland is al groot en het beschikbare vastgoed is schaars. Bovendien zijn asielzoekers niet de enige doelgroep. Gemeenten moeten ook bijvoorbeeld spoedzoekers, jongeren, ex-gedetineerden en arbeidsmigranten huisvesten. Daar komt bij dat het huisvesten verder gaat dan het beschikbaar stellen en inrichten van concrete locaties. De gemeente moet daarnaast zorgdragen voor bijvoorbeeld onderwijs aan kinderen, zorg, maatschappelijke ondersteuning en mobiliteit.’

Kijk verder dan politiek

Het is dan ook niet verwonderlijk dat veel gemeenten moeite hebben om de uitdaging aan te gaan. Stevens: ‘We zien dat een groot aantal hun uiterste best doet, maar dat het vaak niet lukt juiste locaties te vinden. Politieke afwegingen spelen daarbij een rol. Het is risicovol om keuzes louter op basis van politieke afwegingen te maken en niet op basis van feiten. Dat leidt tot korte-termijn-oplossingen, bijvoorbeeld omdat er toevallig een locatie vrij is. Of het lukt niet om de keuze van de locatie voor omwonenden goed te onderbouwen. Dat werkt NIMBY-protesten in de hand.’

Kies een systematische aanpak

Tetteroo vult aan: ‘Voor alle duidelijkheid: de ideale locatie bestaat niet. Maar je kunt wel, binnen de mogelijkheden die je als gemeente hebt, de meest optimale kansen creëren. Wij zien dat gemeenten op zoek zijn naar bestuurlijk comfort, waarbij ze op basis van een goede afweging, tot een afgewogen besluit kunnen komen. Dat vraagt om samenwerking met veel partijen, waaronder het COA, en inzet van ambtelijke capaciteit. Maar nog belangrijker is dat je het op een systematische manier aanpakt.’  

Onderbouw keuzes met afwegingskader

‘BMC heeft een afwegingskader ontwikkeld voor zo’n systematische aanpak. Daarmee draag je niet alleen bij aan onderbouwde gemeentelijke keuzes voor een opvanglocatie voor uiteenlopende doelgroepen. Het helpt ook om transparant en open te kunnen communiceren naar je burgers. Je maakt keuzes die zo evenwichtig mogelijk rekening houden met de doelgroep voor de huisvesting én met de behoeften en belangen van omwonenden. Bovendien kun je laten zien hoe de keuze tot stand is gekomen en inzicht geven in de gemaakte afweging van belangen die spelen.’

Combineer informatie uit verschillende domeinen

Het afwegingskader is geen simpel afvinklijstje, legt Stevens uit. ‘Het biedt ook geen garantie voor volledige consensus. Maar je krijgt wel houvast bij de veelal ingewikkelde afweging van alle belangen. De kracht is dat je eerst domeinoverstijgend onderzoek doet. Je combineert informatie uit met name de domeinen wonen, ruimte, onderwijs, sociaal, veiligheid en openbare orde. Zo kom je tot een gedragen voorstel met exploitatiemogelijkheden, vergezeld van een plan van aanpak.’ 

Stem de locatie af op de doelgroep

Volgens Tetteroo kun je met het afwegingskader specifiek inzoomen op de potentie van een locatie voor verschillende doelgroepen. ‘Uiteindelijk maak je een weloverwogen keuze op basis van de kenmerken van de doelgroep die je wilt huisvesten en de mogelijkheden van de locatie. Die keuze onderbouw je door risico’s en uitdagingen in kaart te brengen. En door maatregelen te bedenken om deze risico's te verkleinen of zelfs weg te nemen. Met een weging op basis van de diverse criteria bepaal je of een locatie geschikt is of geschikt gemaakt kan worden. Zo doe je recht aan het complexe samenspel van factoren.’

Aan de slag of meer informatie?

Wilt u in uw eigen gemeente op zoek naar opvang en huisvesting voor asielzoekers of andere doelgroepen met behulp van het afwegingskader? Of wilt u eerst meer informatie? Neem contact op met Marieke Tetteroo of Ron Stevens.